Những lỗi sai khi viết bài văn nghị luận văn học
Bài văn nghị luận văn học là một phần quan trọng trong chương trình học Ngữ văn, yêu cầu học sinh không chỉ có kiến thức về tác phẩm mà còn cần kỹ năng phân tích, lập luận. Thực trạng hiện nay, có nhiều học sinh mắc phải những lỗi cơ bản khiến bài viết kém hiệu quả, mất điểm đáng tiếc. Dưới đây là các lỗi thường gặp và những điều cần biết để có một bài văn nghị luận thuyết phục và logic hơn.
1. Không phân tích đề bài
Một trong những lỗi nghiêm trọng mà học sinh thường gặp phải khi làm bài nghị luận văn học là không phân tích đề bài kỹ lưỡng. Điều này dẫn đến tình trạng lạc đề, trình bày lan man, thiếu trọng tâm và không đáp ứng đúng yêu cầu của đề. Nhiều học sinh chỉ nhìn sơ qua đề bài rồi viết theo cảm tính, không dành thời gian để xác định rõ những yêu cầu cụ thể mà đề đưa ra. Khi không phân tích đề bài cẩn thận, học sinh dễ bị lạc hướng và viết những phần không liên quan, dẫn đến việc bài viết thiếu sự chặt chẽ và không đạt điểm cao.
Ví dụ, nếu đề bài yêu cầu phân tích hình tượng nhân vật trong tác phẩm “Vợ chồng A Phủ” của Tô Hoài, nhưng học sinh lại chỉ tập trung kể lại câu chuyện của nhân vật mà không làm rõ sự phát triển của Mị, từ một cô gái cam chịu trở thành người phụ nữ dám đứng lên đấu tranh, thì bài viết sẽ thiếu chiều sâu và không thỏa mãn yêu cầu của đề. Thay vì chỉ đơn giản tường thuật lại nội dung, học sinh cần phải phân tích sự thay đổi trong suy nghĩ và hành động của nhân vật, cũng như mối liên hệ giữa nhân vật với hoàn cảnh xã hội mà tác giả muốn phản ánh.
Để khắc phục lỗi này, trước khi bắt tay vào viết, học sinh cần dành vài phút để phân tích và gạch chân những từ khóa quan trọng trong đề bài. Việc xác định rõ phạm vi và yêu cầu của đề sẽ giúp người viết triển khai bài viết đúng hướng, đảm bảo đi vào trọng tâm mà không bị lệch ra ngoài đề. Ngoài ra, học sinh cũng nên rèn luyện kỹ năng đọc hiểu và phân tích đề để có thể nhanh chóng nhận diện được các yêu cầu cơ bản, từ đó xây dựng một dàn ý chặt chẽ, đảm bảo bài viết mạch lạc, thuyết phục và đạt kết quả tốt.
2. Không lập dàn ý
Việc bỏ qua bước lập dàn ý là một trong những sai lầm phổ biến mà nhiều học sinh mắc phải, dẫn đến bài viết thiếu logic, dễ bỏ sót các ý quan trọng hoặc triển khai ý một cách lộn xộn. Một bài văn mạch lạc và thuyết phục cần có bố cục rõ ràng, với các luận điểm được sắp xếp hợp lý và liên kết chặt chẽ với nhau. Nếu không lập dàn ý trước khi viết, học sinh sẽ dễ mất tập trung, dẫn đến việc viết lan man, không đúng trọng tâm, và khó đáp ứng đầy đủ yêu cầu của đề. Thậm chí, khi không có dàn ý, học sinh có thể bỏ qua những yếu tố quan trọng hoặc phân tích thiếu chiều sâu, làm giảm chất lượng bài viết.
Lập dàn ý giúp học sinh xác định rõ các luận điểm chính cần phân tích và các luận cứ bổ trợ, từ đó giúp bài viết có một cấu trúc vững vàng và dễ hiểu. Thời gian dành cho việc lập dàn ý chỉ từ 7-10 phút, nhưng nó mang lại hiệu quả lớn trong việc tổ chức suy nghĩ và bài viết. Học sinh có thể bắt đầu bằng cách xác định luận điểm chính, sau đó chia nhỏ các luận cứ, ví dụ như các chi tiết cụ thể trong tác phẩm, các biện pháp nghệ thuật hay sự phát triển của nhân vật. Việc này giúp người viết dễ dàng kiểm soát và phát triển bài viết một cách có hệ thống, tránh việc viết lan man hoặc lạc đề.
3. Không tách đoạn hợp lý
Một bài văn có đoạn văn quá dài sẽ khiến người đọc khó nắm bắt được các ý chính. Việc viết liền một đoạn quá dài còn làm giảm tính chặt chẽ của lập luận. Chẳng hạn, khi phân tích hình tượng sóng trong bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh, nếu viết một đoạn dài 2 trang giấy mà không tách ý thì người chấm sẽ rất khó theo dõi. Việc tách đoạn hợp lý sẽ giúp đoạn văn trở nên thuyết phục hơn, người chấm cũng dễ theo dõi hơn. Mỗi đoạn chỉ nên triển khai một luận điểm, sau mỗi ý quan trọng cần xuống dòng để giúp bài viết rõ ràng, dễ đọc hơn.
4. Dẫn chứng không phù hợp hoặc không phân tích
Một số học sinh mắc lỗi chỉ liệt kê dẫn chứng mà không phân tích, hoặc sử dụng dẫn chứng không liên quan đến luận điểm.
Ví dụ, khi phân tích nhân vật Tràng trong “Vợ nhặt”, nếu chỉ nhắc đến hoàn cảnh éo le của anh mà không làm rõ sự chuyển biến tâm lý thì chưa đủ. Dẫn chứng chỉ thực sự có giá trị khi được phân tích kỹ lưỡng để làm sáng tỏ lập luận. Học sinh nên chọn lọc dẫn chứng tiêu biểu, kết hợp với lập luận chặt chẽ để làm rõ ý kiến của mình.
5. Không sử dụng từ nối và phép liên kết câu
Bài viết sẽ trở nên rời rạc, thiếu mạch lạc nếu không có sự liên kết giữa các câu và đoạn. Những từ nối như “bên cạnh đó”, “qua đó”, “như vậy”, “do đó” giúp tạo sự liên kết chặt chẽ, giúp bài văn trôi chảy và logic hơn. Khi viết một bài văn nghị luận, nếu thiếu sự kết nối giữa các phần, người đọc sẽ khó nắm bắt được lập luận và bài viết dễ trở nên rời rạc.
Chẳng hạn khi phân tích nhân vật Chí Phèo trong tác phẩm cùng tên của Nam Cao, nếu không có sự liên kết hợp lý giữa các đoạn về cuộc đời, tính cách và sự thay đổi của Chí Phèo, bài viết sẽ trở thành một tập hợp những ý rời rạc thay vì một bài phân tích mạch lạc.
Việc sử dụng từ nối giúp chuyển ý một cách tự nhiên và tạo ra sự liền mạch trong diễn đạt. Chẳng hạn, sau khi trình bày hoàn cảnh của Chí Phèo, ta có thể sử dụng từ “do đó” để dẫn đến nhận xét về sự tha hóa của nhân vật. Hoặc khi đối chiếu bi kịch của Chí Phèo với nhân vật Hộ trong “Đời thừa”, ta có thể dùng cụm từ “bên cạnh đó” để mở rộng vấn đề, giúp bài viết sâu sắc hơn.
Trong quá trình viết bài nghị luận, học sinh cần chú ý sử dụng từ nối phù hợp, tránh liệt kê ý tưởng một cách rời rạc, khiến bài viết mất đi tính liên kết và thiếu sự thuyết phục.
6. Mở bài và kết bài sơ sài
Mở bài quá chung chung hoặc lặp lại đề bài mà không giới thiệu được vấn đề cần nghị luận sẽ làm bài văn kém hấp dẫn. Một mở bài hay không chỉ đơn thuần nhắc lại đề bài mà còn phải khơi gợi hứng thú cho người đọc, đặt ra vấn đề một cách khéo léo. Chẳng hạn, khi viết về tình yêu quê hương trong bài thơ “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương, thay vì chỉ đơn giản nhắc đến tác giả và tác phẩm, học sinh có thể bắt đầu bằng một câu dẫn dắt gợi mở về tình cảm thiêng liêng của nhân dân dành cho Bác Hồ.
Tương tự, một kết bài hời hợt chỉ nhắc lại nội dung bài viết mà không tổng kết được giá trị vấn đề sẽ khiến bài viết thiếu chiều sâu. Khi phân tích hình ảnh người lính trong “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”, nếu chỉ khẳng định tinh thần dũng cảm của họ mà không mở rộng liên hệ đến hình ảnh người chiến sĩ thời nay, bài viết sẽ không gây ấn tượng mạnh. Một kết bài hay không chỉ tái khẳng định luận điểm mà còn mở ra những suy nghĩ rộng hơn về vấn đề.
Học sinh cần mở bài bằng cách đặt vấn đề sáng tạo, hấp dẫn để thu hút người đọc ngay từ đầu, đồng thời kết bài phải khẳng định lại ý nghĩa của vấn đề và có thể liên hệ thực tế để bài viết giàu giá trị hơn.
7. Trình bày cẩu thả, sai chính tả và ngữ pháp
Sai chính tả, ngữ pháp, trình bày lộn xộn không chỉ làm mất điểm mà còn khiến bài viết trở nên thiếu chuyên nghiệp. Một bài văn dù có nội dung hay đến đâu nhưng nếu mắc quá nhiều lỗi chính tả hoặc diễn đạt lủng củng thì cũng sẽ gây ấn tượng xấu với người chấm. Ngoài ra, cách trình bày bài viết cũng rất quan trọng. Một bài viết sạch đẹp, có cách xuống dòng hợp lý, chữ viết rõ ràng sẽ tạo thiện cảm cho người chấm ngay từ cái nhìn đầu tiên. Tránh viết quá cẩu thả, gạch xóa nhiều, hoặc trình bày lộn xộn khiến bài mất đi tính thẩm mỹ.
Để tránh lỗi này, học sinh nên viết cẩn thận ngay từ đầu, chú ý cách trình bày, ngắt câu hợp lý và luôn dành thời gian soát lại bài trước khi nộp để đảm bảo bài viết đạt chất lượng tốt nhất.
8. Không sử dụng thuật ngữ văn học
Việc không sử dụng các thuật ngữ như “biện pháp tu từ”, “giọng điệu”, “hình tượng nghệ thuật” sẽ khiến bài viết thiếu chuyên sâu, không thể hiện được tư duy phân tích tốt. Các thuật ngữ văn học không chỉ giúp người viết định hình và làm rõ nội dung phân tích mà còn là cầu nối giúp người đọc hiểu rõ hơn về các yếu tố tạo nên giá trị nghệ thuật của tác phẩm.
Lấy ví dụ khi phân tích bài thơ “Vội vàng” của Xuân Diệu, nếu chỉ đơn giản nói rằng “bài thơ thể hiện tình yêu cuộc sống”, bài viết sẽ thiếu đi những yếu tố quan trọng làm nên sức hút của bài thơ. Chúng ta cần phải chỉ ra rằng giọng điệu của bài thơ là sôi nổi, mãnh liệt, thể hiện một tình yêu cháy bỏng với cuộc sống, điều này sẽ không được làm rõ nếu không nhắc đến tính chất giọng điệu. Hơn nữa, thể thơ tự do mà Xuân Diệu sử dụng là một yếu tố đặc biệt tạo nên sự linh hoạt, tự do trong cảm xúc và ý tưởng của tác giả. Nếu chỉ dừng lại ở một lời nhận xét chung chung về nội dung, bài viết sẽ không thể phản ánh hết sự độc đáo trong cách Xuân Diệu truyền tải thông điệp về sự sống và tình yêu.
Để có một bài phân tích văn học đầy đủ và thuyết phục, học sinh cần phải làm quen và vận dụng thành thạo các thuật ngữ văn học để có thể khai thác được những giá trị nghệ thuật ẩn chứa trong tác phẩm. Chỉ khi đó, bài viết mới có thể phản ánh đúng bản chất của tác phẩm và thể hiện được tư duy phân tích sắc bén, góp phần nâng cao giá trị học thuật của bài viết.
9. Phân tích lan man, không đúng trọng tâm
Nhiều học sinh thường rơi vào tình trạng phân tích lan man, không đi đúng trọng tâm khi viết bài văn, thay vì tập trung vào việc phân tích các yếu tố nghệ thuật, họ lại chỉ đơn giản kể lại nội dung tác phẩm. Việc này khiến bài viết thiếu sự thuyết phục và không đạt hiệu quả lập luận. Để khắc phục tình trạng này, học sinh cần phải luôn bám sát luận điểm chính, không để câu chữ bị sa đà vào việc kể lể câu chuyện một cách máy móc, mà thay vào đó, cần phân tích sâu các yếu tố có liên quan đến luận điểm, làm rõ sự phát triển của nhân vật hay ý nghĩa của các chi tiết trong tác phẩm.
Ví dụ, khi phân tích nhân vật Mị trong tác phẩm “Vợ chồng A Phủ”, nếu chỉ dừng lại ở việc mô tả cuộc đời và hoàn cảnh của Mị mà không làm rõ quá trình thay đổi nhận thức của cô, người viết sẽ không thể hiện được sự sâu sắc trong phân tích. Điều này sẽ khiến bài viết mất điểm và không phản ánh đúng giá trị nghệ thuật của tác phẩm.
10. Không liên hệ với các tác phẩm khác
Việc không liên hệ với các tác phẩm khác là một thiếu sót trong quá trình phân tích văn học, vì liên hệ giữa các tác phẩm cùng chủ đề, cùng tác giả hoặc ngoài chương trình giúp bài viết trở nên phong phú và sâu sắc hơn. Liên hệ này không chỉ nâng cao chất lượng bài viết mà còn thể hiện sự am hiểu rộng về văn học.
Chẳng hạn, khi phân tích hình tượng thiên nhiên trong bài thơ “Tràng giang” của Huy Cận, ta có thể liên hệ với bài thơ “Đây thôn Vĩ Dạ” của Hàn Mặc Tử để nhận thấy sự đối lập giữa cảnh vật buồn bã, hoang vắng trong “Tràng giang” và không gian thiên nhiên thơ mộng, đầy cảm xúc trong “Đây thôn Vĩ Dạ”. Việc đối chiếu, so sánh giữa các tác phẩm giúp người viết mở rộng và làm sâu sắc thêm những nhận định, từ đó bài viết sẽ có thêm chiều sâu và sự thuyết phục hơn.
