Đề bài: Phân tích bài thơ Bài học đầu cho con ( Quê hương) của nhà thơ Đỗ Trung Quân
Bài học đầu cho con
Quê hương là gì hở mẹ
Mà cô giáo dạy phải yêu
Quê hương là gì hở mẹ
Ai đi xa cũng nhớ nhiều
Quê hương là chùm khế ngọt
Cho con trèo hái mỗi ngày
Quê hương là đường đi học
Con về rợp bướm vàng bay
Quê hương là con diều biếc
Tuổi thơ con thả trên đồng
Quê hương là con đò nhỏ
Êm đềm khua nước ven sông
Quê hương là cầu tre nhỏ
Mẹ về nón lá nghiêng che
Là hương hoa đồng cỏ nội
Bay trong giấc ngủ đêm hè
Quê hương là vàng hoa bí
Là hồng tím giậu mồng tơi
Là đỏ đôi bờ dâm bụt
Màu hoa sen trắng tinh khôi
Quê hương mỗi người chỉ một
Như là chỉ một mẹ thôi
Quê hương nếu ai không nhớ…
Dàn ý Phân tích bài thơ Bài học đầu cho con ( Quê hương) của nhà thơ Đỗ Trung Quân
Mở bài
Giới thiệu tác giả, tác phẩm và cảm nhận chung
Đỗ Trung Quân là một nhà thơ quen thuộc với nhiều thế hệ người Việt. Ông không chỉ làm thơ mà còn là một người hoạt động trong lĩnh vực báo chí, dẫn chương trình âm nhạc và văn hóa. Thơ ông nhẹ nhàng, tình cảm và dễ đi vào lòng người, đặc biệt là những vần thơ viết cho tuổi thơ và quê hương. Trong số đó, bài thơ “Quê hương” là một tác phẩm nổi bật, đã trở thành bài học vỡ lòng của không ít thế hệ học sinh, đồng thời được nhạc sĩ Giáp Văn Thạch phổ nhạc thành ca khúc nổi tiếng cùng tên. Bài thơ là lời thủ thỉ mộc mạc nhưng sâu sắc, gợi nhớ về hình ảnh quê nhà thân thương, để lại dư âm khó quên trong tâm hồn người đọc.
Thân bài
Phân tích nội dung đặc sắc của bài thơ
- “Quê hương” của Đỗ Trung Quân là tiếng gọi da diết từ trái tim yêu nước, là lời tâm sự dịu dàng của một người con với mảnh đất nơi mình sinh ra. Ngay từ những câu đầu tiên, tác giả đã đặt ra một câu hỏi ngây thơ mà sâu sắc: “Quê hương là gì hả mẹ”, rồi nhẹ nhàng dẫn dắt người đọc qua chuỗi hồi tưởng ngọt ngào và tha thiết về miền quê tuổi thơ.
- Quê hương hiện lên không phải là những gì lớn lao hay xa xôi. Đó là chùm khế ngọt, là con đường đi học, là chiếc cầu tre nhỏ, là cánh đồng rợp cánh bướm vàng. Từng chi tiết tưởng chừng rất bình dị lại có sức gợi lớn lao, bởi mỗi hình ảnh đều gắn với kỉ niệm, với hơi thở của tuổi thơ. Những ai từng lớn lên ở làng quê sẽ thấy mình trong từng câu thơ, từng hình ảnh ấy – từ con diều biếc chao nghiêng cho đến những đêm trăng sáng ngời sân gạch, từ hương cau rụng trắng thềm cho đến giấc ngủ êm đềm mùa hè.
- Bài thơ khẳng định một điều giản dị mà sâu sắc: quê hương không phải là khái niệm trừu tượng, mà là những điều gần gũi, thân quen trong cuộc sống mỗi người. Quê hương là ký ức, là gia đình, là tuổi thơ, là nơi lưu giữ những yêu thương êm đềm nhất. Và vì thế, ai đi xa cũng nhớ, cũng thương, cũng muốn quay về.
- Đặc biệt, khổ thơ cuối như một lời khẳng định chân thành và mạnh mẽ: “Quê hương mỗi người chỉ một / Như là chỉ một mẹ thôi”. Câu thơ giản dị nhưng chứa đựng triết lý sống sâu xa – rằng nếu ai không nhớ về cội nguồn, nếu ai không giữ gìn trong tim hình bóng quê nhà, thì chẳng thể lớn khôn trọn vẹn thành người.
Phân tích đặc sắc nghệ thuật trong bài thơ
- Thành công của bài thơ không chỉ đến từ nội dung mà còn nằm ở hình thức nghệ thuật. Đỗ Trung Quân đã lựa chọn một thể thơ gần gũi với thiếu nhi – thơ bốn chữ – để truyền tải thông điệp lớn lao. Nhịp thơ đều đặn, nhẹ nhàng như lời ru, khiến người đọc như được trở về những buổi trưa hè bên bà, bên mẹ, nghe chuyện ngày xưa và thả hồn theo gió đồng quê.
- Biện pháp điệp ngữ “Quê hương là…” được sử dụng xuyên suốt bài thơ, tạo nên một cấu trúc vừa quen thuộc vừa gợi mở. Cách liệt kê các hình ảnh quê hương bằng ngôn từ mộc mạc đã làm cho từng câu thơ như thước phim quay chậm, đưa người đọc qua từng mảng ký ức, từng mảnh ghép dịu dàng của tuổi thơ.
- Tác giả cũng sử dụng khéo léo những hình ảnh so sánh đậm chất thơ, như “chùm khế ngọt”, “con diều biếc”, “nón lá nghiêng che”… Mỗi hình ảnh đều giàu tính biểu tượng, đánh thức nơi người đọc những cảm xúc trong trẻo và sâu lắng.
Kết bài
Thông điệp và cảm xúc cá nhân
“Quê hương” là một bài thơ giản dị nhưng đầy sức lay động. Tác phẩm không chỉ gợi nhớ về vùng đất nơi ta sinh ra mà còn nhắc nhở ta sống có tình, có nghĩa, biết yêu thương và gìn giữ cội nguồn. Mỗi lần đọc lại, ta như được trở về với tuổi thơ, được sống lại những ngày tháng êm đềm dưới mái nhà xưa. Đó là món quà tinh thần quý giá mà bài thơ đã trao gửi cho mỗi chúng ta. Tác phẩm như một lời nhắc ân cần: hãy luôn nhớ về quê hương, về nơi bắt đầu của hành trình làm người. Bởi nếu quên đi nơi ấy, ta sẽ quên đi chính mình.
Bài văn mẫu Phân tích bài thơ Bài học đầu cho con ( Quê hương) của nhà thơ Đỗ Trung Quân
Bài văn mẫu 1
Có những điều tưởng chừng như nhỏ bé nhưng lại neo đậu rất lâu trong tâm trí con người. Đó có thể là mùi khói bếp, là tiếng gọi trâu chiều, là con đường đất bụi đỏ đưa ta tới lớp ngày xưa… Tất cả những điều ấy gọi chung bằng một cái tên giản dị: quê hương. Nhà thơ Đỗ Trung Quân, bằng sự nhạy cảm của trái tim và đôi mắt nhìn đời đầy trìu mến, đã cất lên một bài thơ lay động bao thế hệ – bài thơ “Quê hương”. Từng câu chữ, từng hình ảnh cứ thế nhẹ nhàng lắng lại trong tâm trí người đọc, nhắc ta nhớ về nơi chôn nhau cắt rốn của mình bằng những xúc cảm thiết tha.
Ngay từ những dòng thơ đầu tiên, nhà thơ đã đặt ra một câu hỏi hồn nhiên mà đầy sức gợi:
“Quê hương là gì hả mẹ
Mà cô giáo dạy phải yêu?”
Một câu hỏi thơ ngây của đứa trẻ nhưng khiến bao người lớn lặng người suy ngẫm. Có lẽ, chẳng ai có thể trả lời thật trọn vẹn “quê hương là gì”. Nhưng thật lạ, ai cũng biết rằng quê hương rất gần gũi, rất thân thương. Tình yêu ấy không cần định nghĩa, chỉ cần cảm nhận. Và với đứa trẻ, điều ấy bắt đầu từ sự dạy bảo của mẹ, của cô giáo – những người gieo vào lòng em tình cảm đầu đời.
Những hình ảnh mà nhà thơ lựa chọn sau đó đều là những gì gần gũi nhất với tuổi thơ của mỗi người:
“Quê hương là chùm khế ngọt
Cho con trèo hái mỗi ngày
Quê hương là đường đi học
Con về rợp bướm vàng bay”
Khế ngọt, con đường đi học, bướm vàng – những hình ảnh không mỹ lệ nhưng lại đầy thi vị, như bước ra từ trang sách cổ tích. “Chùm khế ngọt” vừa là món quà của tuổi thơ, vừa gợi nhớ đến truyện cổ tích “Ăn khế trả vàng”, mang trong đó cả hương vị ngọt ngào lẫn bài học sâu sắc. Hình ảnh “rợp bướm vàng bay” gợi nên một không gian dịu dàng, ngập tràn ánh nắng – một khung cảnh quê thân quen mà bất cứ ai từng trải qua tuổi thơ cũng đều bắt gặp.
Quê hương trong thơ Đỗ Trung Quân không phải là cái gì xa vời. Đó là con diều biếc nghiêng nghiêng trong gió, là con đò nhỏ khua nước ven sông. Những thứ mộc mạc, bình dị ấy lại làm nên vẻ đẹp lặng lẽ và vĩnh cửu:
“Quê hương là con diều biếc
Tuổi thơ con thả trên đồng
Quê hương là con đò nhỏ
Êm đềm khua nước ven sông”
Từng dòng thơ là từng nốt nhạc ngân nga của ký ức. Người đọc như được dẫn về miền quê yên bình, nghe tiếng gió, tiếng nước, và nghe cả tiếng thời gian trôi qua trên mái nhà xưa.
Đặc biệt, bài thơ càng trở nên xúc động hơn khi nói đến mẹ, đến những hình ảnh gắn với mẹ:
“Quê hương là cầu tre nhỏ
Mẹ về nón lá nghiêng che
Là hương hoa đồng cỏ nội
Bay trong giấc ngủ đêm hè”
Đó là quê hương trong tâm trí trẻ thơ, trong giấc ngủ chập chờn mùa hè có tiếng ve, có hương cỏ nội, có dáng mẹ lặng lẽ chiều hôm. Nhà thơ đã tinh tế dẫn người đọc vào thế giới đầy thương nhớ ấy bằng những câu thơ nhẹ tênh như gió thoảng, như khói lam chiều.
Và cuối cùng, tất cả cảm xúc được dồn nén lại trong khổ thơ kết:
“Quê hương mỗi người chỉ một
Như là chỉ một mẹ thôi
Quê hương nếu ai không nhớ
Sẽ không lớn nổi thành người”
Bài thơ khép lại bằng một lời khẳng định đầy tính triết lý: tình yêu quê hương là một phần không thể thiếu trong hành trình lớn khôn và trưởng thành của mỗi con người. Quê hương như mẹ – duy nhất và không thể thay thế. Câu thơ lặng mà sâu, gợi nhắc chúng ta đừng bao giờ để lạc mất gốc rễ trong cuộc đời đầy biến động này.
Bằng giọng điệu dịu dàng, bằng ngôn từ giản dị mà đầy chất thơ, bằng những hình ảnh đậm đà bản sắc Việt, Đỗ Trung Quân đã viết nên một bài thơ không chỉ dành cho trẻ con mà còn chạm đến trái tim của cả những người trưởng thành. “Quê hương” vì thế không chỉ là một bài thơ, đó là một bản tình ca bất tận dành cho nơi ta sinh ra, lớn lên, và mãi mãi mang theo trong tim mình.
Bài văn mẫu số 2
Có một nơi khi nhắc đến, tim ta bỗng lặng lại. Một nơi mà mỗi khi xa, ta lại khắc khoải nhớ về bằng những kỷ niệm dịu dàng, ngọt lịm. Nơi ấy gọi là quê hương. Trong dòng chảy thi ca Việt Nam, “quê hương” luôn là một chủ đề bất tận, và nhà thơ Đỗ Trung Quân đã để lại dấu ấn sâu đậm với bài thơ mang chính tên gọi thiêng liêng ấy – “Quê hương”. Với giọng thơ mộc mạc, tình cảm trong trẻo, ông đã đưa người đọc về lại tuổi thơ, nơi bắt đầu của tình yêu đất nước.
Mở đầu bài thơ là một câu hỏi mang đầy sự ngây thơ và tò mò:
“Quê hương là gì hả mẹ
Mà cô giáo dạy phải yêu?”
Không phải là một lời khẳng định, không phải định nghĩa, mà là câu hỏi của một đứa trẻ. Câu hỏi ấy không chỉ vang lên trong bài thơ mà còn như âm vang từ sâu trong tâm khảm của mỗi chúng ta. Chúng ta yêu quê hương từ bao giờ? Phải chăng từ lời ru của mẹ, từ bài giảng của cô, từ lần đầu biết chạm tay vào đất, vào cỏ…?
Không trả lời trực tiếp, nhà thơ đưa ta vào một thế giới của những hình ảnh thật bình dị nhưng chứa chan thương nhớ:
“Quê hương là chùm khế ngọt
Cho con trèo hái mỗi ngày
Quê hương là đường đi học
Con về rợp bướm vàng bay”
Trái khế ngọt là thứ quả quê nhà, là món quà của thiên nhiên nhưng cũng là biểu tượng của tình thân, của truyện cổ tích. Đường đi học với bướm vàng bay rợp gợi nên bức tranh vừa thực vừa mộng, vừa sống động vừa nên thơ. Trong khung cảnh ấy, quê hương hiện lên không cần tô vẽ mà vẫn đẹp đến nao lòng.
Hình ảnh tiếp theo gắn chặt với những trò chơi tuổi thơ và cuộc sống sinh hoạt thường nhật:
“Quê hương là con diều biếc
Tuổi thơ con thả trên đồng
Quê hương là con đò nhỏ
Êm đềm khua nước ven sông”
Con diều là tuổi thơ tự do, là khát vọng bay cao trong tâm hồn non trẻ. Con đò nhỏ lại gợi hình ảnh quê hương yên bình, lặng lẽ và thủy chung như dòng sông quê mẹ. Mỗi hình ảnh không chỉ gợi nhớ mà còn gợi thương, đánh thức cả một vùng trời ký ức.
Bài thơ không chỉ dừng ở việc miêu tả cảnh vật mà còn đưa vào đó hơi thở con người, hơi thở của mẹ – người luôn gắn liền với hình bóng quê hương:
“Quê hương là cầu tre nhỏ
Mẹ về nón lá nghiêng che”
Một dáng mẹ tảo tần, một cây cầu tre chênh vênh qua mương nhỏ, tất cả hiện lên như tranh dân gian. Từng câu thơ nhẹ tênh mà ám ảnh, khiến người đọc rung cảm vì sự gần gũi, thân quen.
Khép lại bài thơ là lời nhắn gửi chân thành và sâu sắc:
“Quê hương mỗi người chỉ một
Như là chỉ một mẹ thôi
Quê hương nếu ai không nhớ
Sẽ không lớn nổi thành người”
So sánh quê hương với mẹ là một liên tưởng vô cùng tinh tế. Mẹ là nơi ta sinh ra, được ôm ấp và nuôi lớn. Quê hương cũng vậy. Không nhớ mẹ, không nhớ quê – tức là quên đi nguồn cội, quên mất phần hồn sâu thẳm của mình. Câu thơ cuối mang tính chiêm nghiệm, là bài học không thể bỏ qua trong hành trình trưởng thành của mỗi con người.
“Quê hương” của Đỗ Trung Quân không chỉ là một bài thơ – đó là một dòng suối mát tưới vào lòng người, khơi gợi tình yêu thương, gắn bó, và nhắc nhở ta về gốc rễ. Trong những vần thơ mộc mạc ấy, ai cũng thấy bóng dáng mình – một đứa trẻ từng có một tuổi thơ ngọt ngào, từng được mẹ dắt tay đi qua chiếc cầu tre nghiêng mình trước gió.
Bài văn mẫu số 3
Ai trong chúng ta cũng có một nơi để trở về, một mảnh đất để lặng lẽ nhớ nhung. Đó là nơi ta cất tiếng khóc chào đời, là nơi bùn đất dính đầy gót chân tuổi thơ. Đó chính là quê hương. Đỗ Trung Quân, bằng những dòng thơ dung dị và gần gũi, đã khắc họa chân dung quê hương không bằng vẻ hào nhoáng, kiêu sa, mà bằng chính những điều thân quen nhất trong bài thơ “Quê hương”.
Ngay từ nhịp thơ đầu tiên, bài thơ đã mở ra một câu hỏi giản dị nhưng lắng sâu:
“Quê hương là gì hả mẹ
Mà cô giáo dạy phải yêu?”
Câu hỏi của đứa trẻ thơ như lời gọi đánh thức trong lòng mỗi người. Phải chăng tình yêu quê hương không cần học, mà lớn dần lên cùng chúng ta trong từng kỷ niệm nhỏ? Chính vì không thể định nghĩa nên nhà thơ đã vẽ nên bức tranh quê bằng những hình ảnh rất đời thường.
“Quê hương là chùm khế ngọt
Cho con trèo hái mỗi ngày”
Chùm khế trong thơ không chỉ là trái cây, mà là biểu tượng của sự chia sẻ, của truyện cổ tích, của ngọt ngào tuổi thơ. Hái khế mỗi ngày, như thể quê hương luôn dang tay rộng mở, luôn đủ đầy cho ta nương náu.
Hình ảnh kế tiếp lại khiến ta bồi hồi:
“Quê hương là đường đi học
Con về rợp bướm vàng bay”
Con đường nhỏ, từng viên đá, từng lối mòn, cùng lũ bạn ríu rít đến lớp – tất cả đều là một phần của quê. Những cánh bướm vàng bay không chỉ là cảnh sắc, mà là âm thanh, màu sắc của ký ức, của những ngày vô ưu.
Bài thơ tiếp tục mở rộng không gian bằng những hình ảnh nên thơ:
“Quê hương là con diều biếc
Tuổi thơ con thả trên đồng”
Con diều biếc là giấc mơ bay cao, là trò chơi giản dị mà ai cũng từng trải qua. Cánh đồng ấy, trời xanh ấy, là nơi ươm mầm cho tâm hồn trẻ thơ.
Và khi hình ảnh mẹ hiện lên, ta như chững lại giữa dòng cảm xúc:
“Quê hương là cầu tre nhỏ
Mẹ về nón lá nghiêng che”
Dáng mẹ tảo tần qua cây cầu khấp khểnh, chiếc nón lá nghiêng che ánh nắng chiều, là biểu tượng bất tử của làng quê Việt. Ở đó, tình mẫu tử hòa quyện cùng tình quê – thứ tình cảm không gì thay thế được.
Khổ thơ cuối là lời nhắc nhẹ nhàng nhưng đầy sức nặng:
“Quê hương mỗi người chỉ một
Như là chỉ một mẹ thôi
Quê hương nếu ai không nhớ
Sẽ không lớn nổi thành người”
Câu thơ lặp lại như một lời thề, một lời dặn. Không ai có thể sống trọn vẹn nếu đánh mất cội nguồn. Quê hương – mẹ – hai hình ảnh ấy đan xen, tạo thành cặp song hành thiêng liêng nuôi lớn tâm hồn mỗi con người.
“Quê hương” của Đỗ Trung Quân là một trong những bài thơ hiếm hoi mà dù chỉ với vài khổ ngắn gọn vẫn có thể khơi dậy những dòng cảm xúc sâu sắc. Bài thơ không rao giảng, không giáo điều, nhưng khiến mỗi chúng ta phải lặng lại, phải nghĩ về nơi chốn đã nuôi lớn mình, để từ đó biết sống ân tình, biết trân quý những điều bình dị nhất trong cuộc đời
