Phân tích bài thơ Dặn con của Trần Nhuận Minh

Đề bài: Phân tích bài thơ Dặn con của Trần Nhuận Minh

DẶN CON

Chẳng ai muốn làm người hành khất

Tội trời đày ở nhân gian

Con không được cười giễu họ

Dù họ hôi hám úa tàn

Nhà mình sát đường, họ đến

Có cho thì có là bao

Con không bao giờ được hỏi

Quê hương họ ở thế nào 

Con chó nhà mình rất hư

Cứ thấy ăn mày là cắn

Con phải răn dạy nó đi

Nếu không thì con đem bán

Mình tạm gọi là no ấm

Ai biết cơ trời vần xoay

Lòng tốt gửi vào thiên hạ

Biết đâu nuôi bố sau này…

Cửa Lục Thủy, 13-11-1991 (Dặn con, Trần Nhuận Minh, trích 100 bài thơ hay nhất thế kỉ XX,NXB Giáo dục, 2008, tr.61)

Chú thích:

Trần Nhuận Minh sinh năm 1944, quê ở Hải Dương, hiện đang sống và viết tại Quảng Ninh. Ông là một gương mặt văn chương tiêu biểu, được bạn đọc đánh giá cao, ông được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật lần thứ hai (2007) cho hai tập thơ Nhà thơ và hoa cỏ và Bản sonat hoang dã. Thơ Trần Nhuận Minh giản dị, hàm súc, giàu chất nhân văn…

Dàn ý Phân tích bài thơ Dặn con của Trần Nhuận Minh

Mở bài

– Trong dòng chảy của thơ ca Việt Nam hiện đại, Trần Nhuận Minh là một tiếng thơ nhẹ nhàng nhưng sâu lắng, luôn hướng đến những vấn đề nhân sinh bằng một lối viết gần gũi, giàu chất đời.

– Bài thơ “Dặn con” là một lời thủ thỉ giản dị nhưng chứa đựng những bài học làm người sâu sắc, mang theo thông điệp về lòng nhân ái, sự bao dung và cách sống tử tế giữa đời thường.

– Tác phẩm để lại dư âm trong lòng người đọc bởi vẻ đẹp giản dị mà chân thành của ngôn từ, cùng bài học nhân sinh nhẹ nhàng mà bền sâu qua lời người cha gửi gắm đến đứa con mình yêu thương.

Trong kho tàng văn học dân tộc, có những bài thơ không cần lên gân hay biện luận lớn lao, mà chỉ bằng vài lời thủ thỉ cũng đủ khiến người đọc lặng im suy ngẫm. “Dặn con” của Trần Nhuận Minh là một bài thơ như thế. Không cầu kỳ về ngôn ngữ, không phô trương hình ảnh, bài thơ như một lời thì thầm dịu dàng nhưng thấm thía về lòng nhân hậu, sự tử tế và bài học làm người giản dị giữa đời thường. Từ một lời dặn của người cha, tác phẩm đã trở thành bài học lặng lẽ về đạo lý sống, về sự sẻ chia và tinh thần nhân ái, gieo vào lòng người đọc những giá trị bền sâu vượt thời gian.

Thân bài

– Khái quát chung:

• Trần Nhuận Minh là một nhà thơ trưởng thành trong thời kỳ đổi mới, thơ ông thường nhẹ nhàng, xúc động, giàu chất triết lý nhân sinh.
• Bài thơ “Dặn con” là một tác phẩm thể hiện rõ phong cách ấy, qua đó ông gửi gắm những lời dạy ân cần, thiết tha về đạo lý làm người.

– Phân tích nội dung và nghệ thuật:

• Khổ thơ đầu: Lời dặn con đầu tiên của cha nói về người hành khất – những con người nghèo khó phải tha hương xin ăn.
  • Người cha dạy con không được khinh thường, chế giễu họ “dù họ hôi hám úa tàn”.
  • Việc gọi người ăn xin là “hành khất” thể hiện thái độ tôn trọng, không phân biệt đối xử.
  • Từ ngữ “hôi hám úa tàn” không phải để miệt thị mà để khắc họa nỗi khốn khổ của họ, từ đó khơi gợi lòng trắc ẩn nơi đứa con.
• Khổ thơ thứ hai: Lời cha dặn về hành động khi gặp người hành khất – nên cho họ một ít thức ăn nếu có thể và “không bao giờ” được hỏi về quê quán của họ.
  • “Không bao giờ” là lời dặn nghiêm khắc, như một giới luật – phản ánh sự thấu cảm của người cha, vì với người hành khất, câu hỏi ấy có thể gợi lại tổn thương hay nỗi hổ thẹn họ muốn quên.
• Khổ thơ thứ ba: Cha tiếp tục dặn con về những điều rất nhỏ, rất đời – cách đưa thức ăn, cách đặt bát cơm…
  • Chi tiết này cho thấy sự tinh tế của người cha, không chỉ dạy con đạo lý lớn, mà còn hướng dẫn cả cách thể hiện lòng tốt một cách tử tế và không làm tổn thương lòng tự trọng của người nhận.
• Khổ cuối: Người cha khái quát về quy luật nhân sinh và dạy con về cách sống: giúp người hôm nay, để khi lỡ mai này lâm vào cảnh khốn cùng, sẽ được đời giúp lại.
  • Hai câu thơ “Lòng tốt gửi vào thiên hạ / Biết đâu nuôi bố sau này” như một sự chiêm nghiệm nhân sinh đầy thấm thía – gieo nhân thiện sẽ gặp quả lành, sống tử tế là cách tích phúc không lời.

– Về nghệ thuật:

• Thể thơ 6 chữ hiện đại với nhịp thơ chậm rãi, thủ thỉ như lời nói hàng ngày, phù hợp với nội dung truyền cảm hứng giáo dục con người.
• Ngôn từ mộc mạc, đời thường, hình ảnh thơ gần gũi với cuộc sống, không trau chuốt cầu kỳ mà giàu biểu cảm.
• Sự kết hợp tinh tế giữa từ thuần Việt và Hán Việt tạo nên giọng điệu vừa đằm thắm, vừa trang nghiêm.
• Biện pháp nghệ thuật như điệp cấu trúc, ẩn dụ, nhân hóa được sử dụng nhẹ nhàng nhưng hiệu quả, làm cho bài thơ sâu lắng và dễ đi vào lòng người.

– Đánh giá và mở rộng:

• Bài thơ là một bài học đạo đức nhẹ nhàng nhưng sâu sắc về cách sống nhân hậu, về lòng trắc ẩn, về cách đối xử với người yếu thế trong xã hội.
• So sánh với bài thơ “Nói với con” của Y Phương, ta thấy trong khi Y Phương thiên về truyền thống văn hóa dân tộc thì Trần Nhuận Minh nghiêng về triết lý sống thường nhật, để lại dấu ấn riêng biệt: một tiếng nói nhẹ mà thấm, ít mà đầy.

Kết bài

– “Dặn con” không chỉ là bài thơ dành cho một đứa con cụ thể, mà là lời nhắn gửi đến tất cả những ai đang sống và làm người giữa cuộc đời đầy biến động.

– Tác phẩm để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc bởi giá trị nhân văn cao cả, lời thơ chân thành và cảm xúc lặng lẽ mà mạnh mẽ.

– Đọc xong bài thơ, em càng hiểu rằng: sống tử tế chưa bao giờ là lỗi thời, và trong thế giới đầy cạnh tranh hôm nay, những lời dặn dịu dàng như thế chính là hành trang quý báu cho mỗi con người.

“Dặn con” không chỉ là một bài thơ, mà là một trang đời thấm đẫm yêu thương, nơi một người cha lặng lẽ truyền lại cho con mình ngọn lửa của lòng nhân ái. Bằng giọng thơ nhẹ nhàng, bằng hình ảnh thơ gần gũi và những suy ngẫm sâu sắc về phận người, Trần Nhuận Minh đã để lại trong lòng bạn đọc một áng thơ giàu giá trị giáo dục và nhân văn. Bài thơ là lời nhắc nhở âm thầm nhưng kiên quyết: hãy sống chậm lại, sống chân thành, sống có tình với người – vì chính điều đó làm nên vẻ đẹp không bao giờ phai của một con người đúng nghĩa.