Phân tích cấu tứ và hình ảnh thơ Qua nhà để làm sáng tỏ quan niệm của Chu Văn Sơn: Khả năng đánh thức những ấn tượng ngủ quên trong thơ

Đề bài: Bàn về yếu tố làm nên sức hấp dẫn của thơ ca, nhà nghiên cứu Chu Văn Sơn cho rằng: “Câu thơ hay là câu thơ có khả năng đánh thức bao ấn tượng vốn ngủ quên trong kí ức của con người”.

Phải chăng, “khả năng đánh thức những ấn tượng ngủ quên” của thi ca thể hiện qua cấu tứ và hình ảnh thơ? Bằng những ấn tượng của mình về cấu tứ và hình ảnh trong bài thơ “Qua nhà” của nhà thơ Nguyễn Bính, anh/ chị hãy làm sáng tỏ ý kiến trên.

QUA NHÀ

Cái ngày cô chưa có chồng
Đường gần tôi cứ đi vòng cho xa
Lối này lắm bụi nhiều hoa…
(Đi vòng để được qua nhà đấy thôi)

Một hôm thấy cô cười cười
Tôi yêu yêu quá nhưng hơi mất lòng
Biết đâu, rồi chả nói chòng:
“Làng mình khối đứa phải lòng mình đây!”
Một năm đến lắm là ngày!
Mùa thu mùa cốm vào ngay mùa hồng.

Từ ngày cô đi lấy chồng
Gớm sao cô mắc quãng đồng mà xa
Bờ rào cây bưởi không hoa
Qua bên nhà thấy bên nhà vắng teo

Lợn không nuôi, đặc ao bèo
Giậu không dậy chẳng buồn leo vào giàn
Giếng thơi mưa ngập nước tràn
Ba gian đầy cả ba gian nắng chiều.

(Nước giếng thơi – 1957, Nguyễn Bính)

Ghi chú:

Tác giả : Nguyễn Bính (1918 -1966) tên khai sinh là Nguyễn Trọng Bính, quê ở làng Thiện Vịnh xã Đông Hội (nay là xã Cộng Hòa), huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Ông là nhà thơ tiêu biểu trong phong trào Thơ mới (1932-1945) và cũng là một trong những gương mặt xuất sắc của nền thi ca Việt Nam hiện đại. Thơ ông mang sắc thái dân dã, mộc mạc, giản dị, đậm phong vị dân gian, đậm sắc hồn dân tộc với những hình ảnh thân thương của quê hương, đất nước và tình người đằm thắm, thiết tha.

Dàn ý chi tiết

Có ý kiến từng nói rằng thơ ca sinh ra để “giải cứu con người khỏi sự khô lạnh của đời sống thường ngày”. Trong mạch suy tư ấy, nhận định của Chu Văn Sơn: “Câu thơ hay là câu thơ có khả năng đánh thức bao ấn tượng vốn ngủ quên trong kí ức của con người” như chạm đúng vào linh hồn của thi ca. Thơ không cần lớn tiếng, chỉ cần một hình ảnh, một nhịp rơi của cảm xúc cũng đủ lay động những tầng ký ức lặng lẽ mà sâu thẳm. Khi đến với bài thơ “Qua nhà” của Nguyễn Bính, người đọc như được trở về với những xúc cảm tinh khôi của tuổi trẻ, của tình quê mộc mạc và trong veo. Chính cấu tứ giàu duyên và những hình ảnh đậm hồn thôn quê trong bài thơ đã làm sống dậy bao điều tưởng đã lùi vào miền hoài niệm—những điều Nguyễn Bính gọi là “cái hồn của đất”, cái hồn mà thơ mới có thể lay nhẹ là ta đã thấy bồi hồi.

b.1. Giải thích ý kiến:

+ Thơ: (ở đây là thơ trữ tình) là một thể loại văn học được sáng tác bằng phương thức trữ tình, thường có vần có nhịp, dùng để thể hiện tình cảm, cảm xúc của người viết

+ Câu thơ hay: Là câu thơ có giá trị, mang đến rung cảm mãnh liệt cho người đọc

+ Đánh thức: làm sống dậy, thức tỉnh

+ Bao ấn tượng vốn ngủ quên trong kí ức của con người: những nhận thức, những cảm xúc, những rung động…về đời sống, về con người mà mỗi người đã từng được chứng kiến, được trải nghiệm nhưng bị chai sạn, bị vùi lấp, bị lãng quên…

à Ý kiến đưa ra một quan điểm về thơ ca và văn học nói chung trong đó khẳng định với một câu thơ hay, một câu thơ thực giá trị thì điều quan trọng nhất là có thể thức tỉnh, làm sống dậy những ấn tượng, cảm xúc, rung động, những nhận thức …về cuộc sống, con người (mà chủ yếu là những điều đẹp đẽ, cao cả, nhân văn…) vốn có trong mỗi người đọc nhưng bị thời gian, bị cuộc sống xô bồ làm cho lãng quên, chai sạn, vùi lấp…

Có nhiều cách để mỗi câu thơ, cả bài thơ thực hiện được nhiệm vụ đánh thức những ấn tượng đã ngủ quên. Một trong số đó là thông qua việc xây dựng cấu tứ và hình ảnh cho thi phẩm.

b.2. Bàn luận:

–   Ý 1: Tại sao “câu thơ hay là câu thơ có khả năng đánh thức bao ấn tượng vốn ngủ quên trong kí ức của con người”

+ Xuất phát từ yêu cầu về phẩm chất, tài năng và tâm huyết của nhà thơ. Chỉ có những nhà thơ đích thực mới thực hiện được thiên chức này

+ Xuất phát sứ mệnh của thơ ca nói chung và văn học nói riêng

–   Ý 2: Tại sao cấu tứ và hình ảnh có thể giúp mỗi câu thơ “đánh thức bao ấn tượng vốn ngủ quên trong kí ức của con người”?

+ Cấu tứ là cách triển khai, tổ chức hình ảnh, mạch cảm xúc của bài thơ. Nó là nhân tố quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển một bài thơ, là trung tâm của quá trình sáng tạo thơ ca. Nó nâng đỡ và tạo nên một dòng chảy tư tưởng xuyên suốt tác phẩm. Một khi người đọc hiểu được ý tưởng của thi nhân, chính là lúc hình dung hướng phát triển của hình tượng thơ, cách triển khai bài thơ. Từ đó, độc giả “được đánh thức” toàn bộ nhận thức, cảm xúc, cảm giác tự nhiên, sinh động và trọn vẹn nhất qua từng câu thơ.

+ Hình ảnh thơ: là những tưởng tưởng mà người làm thơ sử dụng để diễn tả, truyền đạt ý nghĩa, cảm xúc và thông điệp của mình. Những hình ảnh này có thể là những mô tả về con người, cảnh vật, tình cảm, sự kiện hay bất cứ thứ gì mà tác giả muốn truyền đạt qua bài thơ của mình. Hình ảnh có thể đến từ những chi tiết về màu sắc, âm thanh, hình dáng, vị trí hay sự di chuyển của các yếu tố trong thơ.

–   Hình ảnh trong thơ có ý nghĩa vô cùng quan trọng vì nó là phương tiện cơ sở của mỗi câu thơ để gọi dậy tâm tư, sống dậy nỗi niềm của tác giả.

b.3. Chứng minh:

*  Giới thiệu tác giả và bài thơ.

*  Phân tích cấu tứ và hình của bài thơ Qua nhà:

–   Cấu tứ của bài thơ: Bài thơ được triển khai theo mạch cảm xúc của thi nhân: nửa đầu bài thơ, chàng trai bộc lộ những cảm xúc yêu đương chân thành, mãnh liệt nhưng còn ngại ngùng, rụt rè, khó nói lên lời pha lẫn một chút hoài nghi, lo lắng. Nửa sau bài thơ, khi tình yêu tuột mất khỏi tầm tay, chàng trai buồn bã, ngẩn ngơ, nhớ tiếc.

–   Cấu tứ “đối xứng gập đôi”: Phần trước là tâm trạng hân hoan vui sướng của chàng trai. Phần sau là tâm trạng buồn bã, nuối tiếc. Phần đầu đầy ánh sáng và hơi ấm, phần sau đầy lạnh lùng và trống vắng, cùng một cảnh trí ấy, cũng những sự vật ấy nhưng diện mạo trước và sau đã hoàn toàn tương phản.

– Phân tích cụ thể cấu tứ: (Qua diễn biến tâm trạng mạch cảm xúc của nhân vật trữ tình)

+ Trước khi cô gái đi lấy chồng: Chàng trai sẵn sàng đi con đường đồng xa hơn để được qua nhà cô gái. …Nụ cười của cô gái đã làm chàng trai rung động trái tim với bao mộng mơ, say đắm. Tuy vậy, chàng trai vẫn có một chút hoài nghi, lo lắng, chưa tự tin vào tình cảm của mình… Tâm sự của chàng trai bộc lộ nét đáng yêu, dễ mến của những chàng trai thôn quê. Đến một ngày, cô gái đi lấy chồng khi chàng trai vẫn chưa kịp ngỏ lời.

+ Sau khi cô gái đi lấy chồng, thế giới của những mộng và mơ trong tâm trí của chàng trai tan biến. Con đường gẫn bỗng trở nên xa tít tắp,…Đó là khoảng cách của tâm lí, chứ không còn là khoảng cách thực tế nữa. Không gian trống trải, thiếu vắng bàn tay chăm sóc của cô gái, càng trở nên lạnh lẽo, hoang sơ hơn,.. Chàng trai đã kín đáo bộc lộ sự ngẩn ngơ, tiếc nuối.

=> Tình cảm của chàng trai dành cho cô gái đầy chân thành, mộc mạc, giản dị như đánh thức trong ta biết bao cảm xúc, bao rung động, bao tình cảm đẹp trong tình yêu

* Phân tích hình ảnh:

–   Hình ảnh, chi tiết của bài thơ đều mang một phong vị “rất quê

–   Bài thơ sử dụng nhiều hình ảnh, từ ngữ thể hiện cách nói quen thuộc bình dị hàng ngày.

–   Những hình ảnh thơ được xây dựng đậm chất thôn quê, thể hiện không gian làng quê bình dị, gần gũi, quen thuộc.

=> Bài thơ đã làm sống dậy những kí ức đẹp của con người về không gian, cảnh vật làng quê quen thuộc, chốn quê kiểng thân quen, bình dị bao đời mà trong cuộc sống hiện đại với nhịp điệu hối hả đã bị vùi lấp, lãng quên; đánh thức bao nét đẹp hồn hậu, dễ thương, sâu sắc trong tình cảm của con người thôn quê Việt Nam.

Lưu ý: Hs cần phân tích cụ thể cấu tứ và hình ảnh trong bài thơ để làm rõ vấn đề.

b.4. Đánh giá:

–   Bài thơ “ Qua nhà ” đã chạm vào nơi thẳm sâu của tâm hồn, lay động tâm thức của người đọc bởi sự quyện hòa giữa vẻ đẹp cảm xúc và trí tuệ, cùng những hình thức biểu đạt phù hợp, giàu tính nghệ thuật.

–  Nhận định trên đã chỉ ra đặc trưng của thể loại thơ ở cả hai phương diện nội

dung và nghệ thuật: Thơ ca chân chính muôn đời là điểm tựa tinh thần của con người điều này được thể hiện qua sáng tạo cấu tứ, hình ảnh độc đáo.

–   Ý kiến là bài học cho người sáng tác thơ, đồng thời có tác dụng định

hướng cho người đọc trong quá trình tiếp nhận.

“Qua nhà” không chỉ kể lại một chuyện tình lỡ làng. Bài thơ còn đánh thức trong ta cả một miền ký ức: con đường làng đầy bụi mà hương hoa; giàn bầu, giếng thơi, nắng chiều tràn cả ba gian… Những hình ảnh tưởng như quá quen thuộc ấy, dưới tài hoa của Nguyễn Bính, lại trở nên xao động lạ thường. Nhờ cấu tứ đối xứng tinh tế và ngôn ngữ thấm đẫm hơi thở dân gian, bài thơ thực sự chứng minh điều Chu Văn Sơn từng khẳng định: câu thơ hay luôn có một quyền năng âm thầm — khiến ta nhớ lại, thổn thức lại, yêu lại những điều đẹp đẽ tưởng như đã bị cuộc sống xô bồ làm nhạt màu. Thi ca, vì thế, vẫn bền bỉ giữ lấy phần người trong mỗi chúng ta, và “Qua nhà” là một minh chứng dịu dàng mà thuyết phục cho sức lay động muôn đời ấy.