Phân tích cấu tứ và hình ảnh trong bài thơ Có khi nào (Bùi Minh Quốc)

Đề bài: Anh/Chị hãy viết bài văn nghị luận (khoảng 600 chữ) Phân tích cấu tứ và hình ảnh trong bài thơ Có khi nào (Bùi Minh Quốc)

Có khi nào

Có khi nào trên đường đời tấp nập

Ta vô tình đi lướt qua nhau

Bước lơ đãng chẳng ngờ đang để mất

Một tâm hồn ta đã đợi từ lâu…

(Có khi nào, Bùi Minh Quốc, 100 bài thơ tình chọn lọc, NXB Giáo dục, 1993)

Chú thích: Nhà thơ Bùi Minh Quốc quê ở Mỹ Ðức, tỉnh Hà Đông (nay thuộc Hà Nội). Trong chiến tranh, ông tham gia lực lượng Văn nghệ Giải phóng Trung Trung Bộ (khu 5), chiến đấu tại các chiến trường Quảng Đà, Quảng Nam, Quảng Ngãi từ 1967 đến 1975 với bút danh là Dương Hương Ly. Ông là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, từng là Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ, Tổng Biên tập Tạp chí Ðất Quảng tại Quảng Nam – Ðà Nẵng, người sáng lập và là Chủ tịch đầu tiên của Hội Văn nghệ tỉnh Lâm Ðồng. Nhà thơ Bùi Minh Quốc được biết đến với bài thơ nổi tiếng “Bài thơ về hạnh phúc” mà ông viết về vợ ông, nhà văn – liệt sĩ Dương Thị Xuân Quý, người đã bị lính Đại Hàn bắn chết vào năm 1969. Ngoài ra, ông còn được biết đến với bài thơ tình “Có khi nào”, bài thơ được bình chọn là một trong 100 bài thơ hay nhất Việt Nam thế kỷ 20.

Dàn ý chi tiết

I. Mở bài

• Giới thiệu vấn đề nghị luận và nêu khái quát quan điểm của cá nhân về vấn đề:
  Trong cuộc sống, đôi khi chỉ một khoảnh khắc vô tình, một bước chân lướt qua cũng có thể khiến con người mang theo những tiếc nuối khôn nguôi. Bài thơ đặt ra một câu hỏi tưởng chừng giản đơn nhưng chứa đựng triết lí sâu xa về sự gặp gỡ và đánh mất trong đời. Qua đó, tác giả gửi gắm cảm xúc luyến tiếc và lời nhắn nhủ về cách sống sâu sắc, biết trân trọng những con người, những khoảnh khắc ta có duyên được gặp gỡ.

II. Thân bài

Triển khai vấn đề nghị luận:

• Cảm xúc bao trùm, xuyên suốt toàn bài thơ là những luyến tiếc khi vô tình bỏ lỡ người ta mong chờ, bỏ lỡ những tâm hồn đồng điệu có thể khiến cuộc đời ta trở nên ý nghĩa hơn.

Cấu tứ bài thơ:

• Cả bài thơ được triển khai trong hình thức một câu hỏi đầy suy tư, gợi sự day dứt và chiêm nghiệm.
• Tác giả mượn một tình huống quen thuộc trong đời sống – hai người đi lướt qua nhau – để triết lí về những hối tiếc của con người khi vô tình đánh rơi những tình cảm, những mối nhân duyên đáng quý.

Hệ thống hình ảnh:

• “Đường đời tấp nập” là hình ảnh mang ý nghĩa tượng trưng, không chỉ là con đường thực mà còn là hành trình đời người với vô vàn ngã rẽ, lựa chọn và cơ hội gặp gỡ.
• “Ta đi lướt qua nhau” cũng là hình ảnh mang nghĩa tượng trưng, gợi những lần ta gặp người mà không hiểu người, sống hời hợt, không đủ sâu để cảm nhận hết tâm hồn người khác.
• “Một tâm hồn ta đã đợi từ lâu” là hình ảnh đầy xúc động – tượng trưng cho những tâm hồn đồng điệu, những người tri âm tri kỉ mà ta luôn tìm kiếm.
  => Chính những luyến tiếc ấy khiến con người muốn sống sâu sắc hơn, biết trân trọng từng khoảnh khắc và từng con người quanh mình, để thấu hiểu và yêu thương nhiều hơn.

Đánh giá chung:

• Bài thơ tuy ngắn nhưng hàm chứa ý tình sâu xa.
• Chất triết lí ẩn trong vẻ đẹp trữ tình nhẹ nhàng, sâu lắng.
• Cấu tứ độc đáo khi toàn bài chỉ là một câu hỏi, thể hiện sự trăn trở, day dứt.
• Hệ thống hình ảnh giàu tính tượng trưng, khái quát và thấm đẫm ý nghĩa nhân sinh.

=> So sánh với thơ Puskin:
“Chẳng ai hiểu vì đâu
Đường đời chia hai ngả
Chẳng ai có lỗi cả
Chỉ vô tình mà thôi.”
(Puskin – Vô tình)

Nếu như Puskin gói trọn cảm xúc ấy trong một mối tình, thì bài thơ trên lại mở rộng thành một triết lí sống – lời nhắc nhở con người hãy biết sống sâu, sống trọn vẹn, biết nâng niu những gì đang hiện hữu.

III. Kết bài

• Khẳng định lại sự độc đáo và ý nghĩa của bài thơ:
  Bài thơ giản dị mà sâu sắc, vừa gợi niềm tiếc nuối, vừa gửi gắm triết lí nhân sinh tinh tế. Qua hình ảnh, giọng điệu và cấu tứ độc đáo, tác giả khơi dậy trong lòng người đọc suy nghĩ về cách sống: đừng để vô tình mà lướt qua những tâm hồn ta từng đợi, để rồi phải mãi tiếc nuối trong đời.