Phân tích đặc sắc nghệ thuật của Nguyễn Huy Thiệp trong truyện ngắn Tâm hồn mẹ

Đề bài: Viết bài văn (khoảng 600 chữ) Phân tích đặc sắc nghệ thuật của Nguyễn Huy Thiệp trong truyện ngắn Tâm hồn mẹ. 

Tâm hồn mẹ – Nguyễn Huy Thiệp

Khi Đăng hai tuổi mẹ nó chết đột ngột vì sốt xuất huyết. Vì thế, hình ảnh của nó về một người mẹ rất mơ hồ. Nó ở với ông bà ngoại. Bố nó đã đi lấy vợ khác, chỉ thỉnh thoảng mới đến thăm nó. Đăng hình dung mẹ theo cách nghĩ riêng của nó. Nó hay xét nét sự quan tâm săn sóc của những người xung quanh nó bằng cách đặt ra câu hỏi: nếu là mẹ sẽ thế nào?

 […]

Đến bảy tuổi, Đăng chỉ quanh quẩn trong nhà. Nó ở với toàn người lớn. Người lớn không hiểu nó. Nó luôn cảm thấy tủi thân. Tóm lại là không thể bằng mẹ. Mẹ thì khác, dĩ nhiên rồi. Mẹ là hình ảnh tuyệt diệu, nó không hình dung là sẽ thế nào, nhưng rõ ràng nó cảm nhận được. Trong số bạn bè ít ỏi của Đăng có Thu. Thu bảy tuổi, có bố mẹ, có cả em nữa. Ở trong hoàn cảnh như thế nên ý nghĩ và tình cảm của Thu khác nó.

Vào lớp một, Đăng và Thu ngồi cùng một bàn. Với sự tiếp nhận thế giới xung quanh, Đăng luôn luôn cảm thấy thua kém Thu nhiều mặt. Thu dễ hòa hợp với bè bạn hơn. Nhận thức bài học cũng vậy Thu nhận thức nhanh hơn. Vô hình chung, Đăng cảm thấy có sự lệ thuộc nào đấy vào bạn. Một cách không tự giác, Thu như chỗ dựa cho Đăng về mặt tinh thần. Thu đứng ra bảo vệ cho Đăng trước các địch thủ trong lớp, nó nhắc nhở Đăng trong việc chuẩn bị bài vở. Cho đến lúc nào đó, Thu còn như lạm dụng vai trò của nó với Đăng. Bạn bè trong lớp đã chế giễu chúng:

– Cái Thu là mẹ, Thằng Đăng là con! Cái gì thằng Đăng cũng đều hỏi mẹ! Những lời như thế đầu tiên làm Đăng phẫn nộ.

Sau đó quen đi, một phần cũng do bản tính thụ động. Dần dà trong ý thức, Đăng có sự nể vì đặc biệt đối với Thu, sự nể vì đáng lẽ dùng cho người lớn. Thu rất tự hào về vai trò của nó đối với bạn. Nó nói với Đăng:

– Tao là mẹ mày! Thật đấy! Chúng nó nói không sai đâu!

Đăng cười bối rối, nó không tin Thu có thể trở thành mẹ. – Tuy thế, nó không bác lại. Thật ra, nó cần có mẹ. Ông ngoại nó nói: “Mỗi người đàn bà đều có thiên tính người mẹ”. Thu có thể thành mẹ được không?

Ít lâu sau xảy ra chuyện này: Lần ấy, cô giáo tổ chức cho lớp học cắm trại ở mãi ngoại thành. Đăng và Thu bị lạc. Trời tối nhanh. ở cánh đồng, những bụi cây lúp xúp cứ sẫm dần và ánh lân tinh dưới cánh nhừng con đom đóm nhấp nháy. Thu khóc, nó ân hận vì tự nó nảy ý kiến đi xa.

– Im đi. – Thằng Đăng cáu. – Khóc cũng chẳng ăn thua. – Nó thở dài, – Tao đói quá! Mày có cái gì ăn không?

– Chẳng có, – Thu trả lời. – Tao cũng thấy đói.

– Nếu là mẹ thì phải chuẩn bị đầy đủ cho một chuyến đi. Chí ít cũng là lương thực… – Đăng giễu cợt, nó cố ý nói rất độc ác. – Mày chẳng có trách nhiệm gì với tao cả. Lại khóc nữa. Mày là một bà mẹ tồi.

Thu nín khóc, nó lục lọi túi áo rồi đắc thắng:

– Có cái kẹo! Đúng rồi, tối qua dì Hải tao cho tao cái kẹo và tao quên mất. – Nó giành được chủ động nên bình tĩnh lại. – Thực ra không phải tao quên, tao chuẩn bị rồi tao cố ý quên đi.

Đăng ngờ vực. Nó bóc cái kẹo cắn thử. Đúng kẹo thực, mà kẹo chanh. Có thể Thu là mẹ thật chăng? Mẹ bao giờ cũng tìm ra được một cái gì trong những hoàn cảnh khắc nghiệt. Nó cắn một nửa, một nửa đưa cho Thu và nó vừa dùng đâu lưỡi lăn lăn nửa cái kẹo trong miệng vừa suy nghĩ. Nếu có lửa. – Nó bắt đầu trò đùa theo cách của nó, cũng là một thể nghiệm theo cách của nó. – Nếu mày là mẹ thì mày thử nghĩ xem sao? Thu bối rối. Không thể lật túi để tìm bật lửa. Vận may chỉ đến có một lần thôi, dưới hình thức cái kẹo… Nó nhíu mắt suy nghĩ.

– Cứ đi đi. Sẽ có lửa đấy, tao sẽ tìm ra lửa.

Đăng cười buồn rầu, nó nói một cách nghi hoặc:

– Nếu mày tìm được lửa thì mày là mẹ thật. – Nó bật cười. – Và tìm ra lửa thì tao sẽ nghĩ ra cách để cho người ta tìm thấy chúng mình.

Chúng vừa nói chuyện vừa đi men theo bờ ruộng. Chúng đi vào một khoảng đất trống có những nấm đất tròn u ám, lạnh lẽo. Đấy là bãi tha ma. Cái Thu chợt nhớ, năm ngoái nó đi theo dì Hải về quê tảo mộ bà nó. Cũng bãi tha ma thế này. Người ta đốt hương sau khi đắp mộ và vứt diêm đi.

Đăng thì thào:

– Mày có sợ không…? Tao sợ…

– Đừng sợ. – Thu nói khẽ, giọng nó lạc đi. – Tao với mày đi tìm ở cái mả mới kia kìa. ở đấy sẽ có lửa đấy.

Chúng đến bên một cái mộ mới đắp. Hoa tươi đầy ắp quanh mộ, những chân hương mới cắm đầy.

– Đây rồi! – Thu kêu lên. Nó đã tìm thấy một bao diêm cũ, trong bao có chừng hơn một chục que. Phấn khởi làm cho hai đứa quên cả sợ hãi.

Đăng thán phục:

– Mày tài thật! Sao mày lại nghĩ có diêm ở đấy?

Thu cười. Bây giờ nó là mẹ rồi. Mẹ thì được quyền giấu con những điều bí mật. Nó bảo:

– Mày không biết đâu. – Nó hãnh diện nói. – Vì tao là mẹ.

Đăng vơ củi rác, nó ủ bao diêm vào áo cho hết hơi ẩm rồi châm lửa đốt.

Khoảng nửa giờ sau cô giáo tìm ra hai đứa. […]

(Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội, 2004, tr. 224 – 229)

* Chú thích:

– Nguyễn Huy Thiệp (1950- 2021), sinh tại Thái Nguyên, quê gốc ở Thanh Trì, Hà Nội. Nguyễn Huy Thiệp là hiện tượng độc đáo của văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới, để lại sức ảnh hưởng và dấu ấn lâu dài trên văn đàn. Ông viết nhiều thể loại: truyện ngắn, thơ, tiểu thuyết, tiểu luận văn chương, kịch… nhưng đặc sắc nhất là truyện ngắn. Trong sự nghiệp sáng tác của mình, nhà văn Nguyễn Huy Thiệp có hơn 50 truyện ngắn, 10 kịch bản, 4 tiểu thuyết và nhiều bài phê bình văn học, tiểu luận. Tên tuổi của ông với hàng chục truyện ngắn như: Tướng về hưu, Những ngọn gió Hua Tát, Tâm hồn mẹ, Con gái thủy thần, Những người thợ xẻ, Kiếm sắc, Vàng lửa, Phẩm tiết… Trong đó, truyện ngắn Tâm hồn mẹ đã được chuyển thể thành phim truyện điện ảnh cùng tên vào năm 2011.

– Truyện ngắn Tâm hồn mẹ (1982) của Nguyễn Huy Thiệp xoay quanh tình bạn đặc biệt của hai đứa trẻ sống gần cầu Thăng Long, là bé Thu – con gái duy nhất của một phụ nữ bán hoa quả đơn thân, nhà ở ngoài bãi giữa sông Hồng và Đăng – cậu bé mồ côi mẹ, bố bỏ đi, cậu bé sống với ông bà. Mẹ của Thu, đã ngoài 30 nhưng sống quá bản năng và hồn nhiên, lún sâu vào mối tình với anh chàng lái xe chở hoa quả ở chợ Long Biên. Thu cũng là kết quả từ một mối tình không thành khác. Trong những trò chơi trẻ con, Thu tự nhận là mẹ của Đăng, và đã thực sự bao bọc, che chở cho cậu bé này cả trong lớp học và ngoài cuộc sống. (Tài liệu thuộc về fb Thảo Ngô)

 Dàn ý chi tiết

Mở bài:

– Tâm hồn mẹ của Nguyễn Huy Thiệp là truyện ngắn hay và được đánh giá là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất.

– Nét đặc sắc về nghệ thuật của đoạn trích là tình huống truyện rất độc đáo của hai nhân vật Thu và Đăng.

Nguyễn Huy Thiệp là một trong những cây bút đặc biệt của văn học Việt Nam thời kì đổi mới, luôn có khả năng đi sâu vào những vùng khuất lấp nhất của đời sống con người. Truyện ngắn Tâm hồn mẹ là một tác phẩm như thế. Không ồn ào kịch tính, câu chuyện mở ra bằng những mảnh đời trẻ thơ thiếu vắng tình mẫu tử, nơi nỗi cô đơn và khát khao yêu thương hiện lên âm thầm mà day dứt. Bằng việc xây dựng một tình huống truyện giàu sức gợi cùng hai nhân vật trẻ em mang số phận tổn thương, Nguyễn Huy Thiệp đã cho thấy tài năng nghệ thuật tinh tế trong cách kể chuyện và khắc họa tâm lí, để từ đó làm sáng lên bản năng làm mẹ – một vẻ đẹp nhân tính tưởng chừng chỉ thuộc về người lớn nhưng lại hiện hữu rất tự nhiên trong tâm hồn trẻ thơ.

Thân bài:

* Tóm tắt nội dung chính của truyện: Câu chuyện kể về đứa bé mất mẹ từ nhỏ khao khát có một người mẹ chở che, nâng đỡ, và một người mẹ nhí đã xuất hiện trong giấc mơ để đem hơi ấm đến cho người bạn của mình. Một người mẹ nhí bao dung, che chở, bảo vệ con đúng nghĩa, một tình cảm tuy không có công sinh ra nhưng có công chăm sóc, cứu mạng. Giấc mơ ấy mang cả những nỗi buồn, nỗi bất hạnh và cả cái ước mơ nhỏ nhoi của cậu bé 7 tuổi. Một câu chuyện nhân văn và thấm đẫm tình người, tình mẫu tử thiêng liêng không thể phai nhạt.

* Phân tích đánh giá chủ đề của truyện:

– Tác giả đã đề cập về một bản năng rất mạnh của người mẹ có ngay từ một đứa bé – bản năng muốn chăm sóc, yêu thương người khác.

– Đây là một ý tưởng hay, vì đó là khám phá về người mẹ mà ai cũng biết ở phía người lớn, nhưng đặc biệt hơn khi ở một đứa bé.

* Phân tích, đánh giá nét đặc sắc về nghệ thuật của đoạn trích

– Phân tích nghệ thuật xây dựng tình huống truyện

+ Truyện xây dựng tình huống: Thu và Đăng là hai đứa trẻ lớp một ngồi cạnh nhau. Mẹ Đăng mất sớm, bố đi cưới vợ khác, để lại cậu cho ông bà nuôi. Thu không biết cha mình là ai, ở cùng mẹ trong một căn nhà gỗ sơ sài dưới bãi bồi ven sông Hồng. Hai số phận non nớt ghép vừa vặn với nhau: cô bé sớm già dặn nhưng cô đơn trong căn nhà trống trải muốn tìm một người bạn để chơi cùng và cậu bé khát khao đi tìm hình bóng người mẹ

+ Tình huống truyện góp phần thể hiện tính cách đối lập của hai nhân vật Thu (chững chạc, tự tin, chủ động trong mọi việc) và Đăng (nhút nhát, rụt rè, luôn tìm kiếm một chỗ dựa tinh thần của người mẹ)

+ Tình huống truyện làm nổi bật chủ đề của tác phẩm: bản năng của người mẹ có ngay từ một đứa bé – bản năng muốn chăm sóc, yêu thương người khác một cách trong sáng và hồn nhiên.

– Phân tích nghệ thuật xây dựng nhân vật

Thu:

++ Là cô gái sớm tiếp nhận thế giới xung quanh, hòa đồng với các bạn trong lớp, tiếp thu kiến thức cũng nhanh hơn bạn của mình.

++ Luôn biết cách bảo vệ Đăng trước sự trêu trọc của bạn bè trong lớp

++ Tự tin khẳng định mình là “mẹ” của Đăng không ngại ngùng (khẳng định trước mặt Đăng và các bạn trong lớp). Tỏ ra là người có trách nhiệm với Đăng trong mọi hoàn cảnh ( hai người bị lạc trong buổi cắm trại của lớp)

Đăng:

++ Là cậu bé rất nhạy cảm với thế giới quanh mình, thiếu vắng sự chăm sóc của người mẹ từ nhỏ nên cậu bé luôn khao khát tình mẫu tử đến mức tủi thân và nhút nhát không dám ra ngoài.

++ Coi Thu như một người “mẹ” là chỗ dựa tinh thần của mình (mẹ thì phải biết mọi thứ, không được khóc, chăm chuẩn bị chu đáo cho mỗi đứa con…).

Kết bài:

– Nét đặc sắc về nghệ thuật của đoạn trích trong truyện ngắn Tâm hồn mẹ chính là: tình huống truyện hấp dẫn cùng với cách xây dựng hai nhân vật Thu và Đăng rất độc đáo.

– Niềm tin vào tâm hồn, và cuộc hành trình tìm kiếm tiếng vọng ấy của Đăng, không chỉ là sự đáng yêu của con trẻ mà còn đem đến một cái gì đó đầy chua chát. Những lời mà hai đứa trẻ ấy nói với nhau, đơn giản mà lại đầy sức nặng.

– Nguyễn Huy Thiệp đã khai thác và phản ánh chân thực thân phận của những đứa trẻ khao khát tình mẫu tử gợi nhiều trăn trở, day dứt cho người đọc.

Tâm hồn mẹ để lại dư âm sâu lắng bởi sự thành công trong nghệ thuật xây dựng tình huống truyện và nhân vật. Tình huống hai đứa trẻ lạc nhau giữa đêm tối không chỉ là thử thách sinh tồn, mà còn là phép thử cho tình thương, cho bản năng che chở đã nảy mầm nơi một cô bé chưa kịp lớn. Nhân vật Thu và Đăng được khắc họa bằng những chi tiết giản dị nhưng giàu sức ám ảnh, khiến người đọc vừa xót xa vừa tin tưởng vào vẻ đẹp bền bỉ của tình người. Qua câu chuyện nhỏ bé ấy, Nguyễn Huy Thiệp đã gợi lên một chân lí thấm thía: tình mẫu tử không chỉ được sinh ra từ huyết thống, mà còn có thể nảy nở từ sự yêu thương, hi sinh và trách nhiệm tự nhiên của con người đối với con người. Chính chiều sâu nhân văn ấy đã làm nên sức sống lâu bền cho truyện ngắn Tâm hồn mẹ.