Đề bài: Viết đoạn văn nghị luận (khoảng 200 chữ) Phân tích đặc sắc trong nghệ thuật trần thuật qua đoạn trích truyện ngắn Bức tranh của Nguyễn Minh Châu
Một bận, đến hai ngày liền tôi không thấy anh thợ của tôi làm việc. Cái quán cắt tóc bỏ vắng hai ngày liền. Sáng ngày thứ ba vẫn thế. Và lại thấy một người đàn bà ra dọn dẹp, chứ không phải bà cụ già lòa như mọi ngày. Tôi chạy sang. Chiếc ghế cắt tóc không còn nữa. Chỉ còn chiếc gương và mấy cái chai lọ. Người đàn bà hỏi tôi:
– Bác đến cắt tóc?
– Vâng.
– Nhà em mấy hôm nay đang dọn cái chỗ làm mới ở phố ngoài kia. Ngày mai xong. Xin mời bác đến.
Vợ anh có vẻ trạc tuổi gần ba mươi. Một khuôn mặt đàn bà hiền lành. Chị vừa nói vừa bóc tấm tranh của tôi ra. Tôi gợi chuyện.
– Bức tranh đẹp đấy chứ, chị nhỉ?
Người đàn bà hơi đỏ mặt, cuốn tấm tranh lại một cách cẩn thận. Lâu sau mới đáp:
– Anh nhà tôi bảo: Anh bộ đội trong tờ tranh này chính là người ta vẽ anh ấy. Hồi anh ấy còn ở bộ đội trong B. Cho nên mới mua về treo.
– Anh ấy nói với chị thế?
– Vâng.
– Hôm trước tôi đến cắt tóc ở đây có thấy một bà cụ…
– Là mẹ anh nhà tôi. Thế ra bác là khách quen?
– Vâng. Bà cụ bị tật lâu chưa?
– Thưa đã lâu. Đã chín năm nay.
– Vì sao?
– Bà cụ lòa đi cũng vì anh nhà tôi. Ngày đó bỗng nhiên có tin ra nhà tôi hy sinh. Bà cụ đâm ốm. Anh ấy là con một. Bà cụ nhớ anh ấy, nửa đêm cũng trở dậy đi lang thang. Cứ khóc hoài…
– Bà cụ lòa từ năm nào, chị biết không?
– Từ 69.
– Từ tháng mấy?
– Tôi cũng không nhớ thật rõ, có lẽ khoảng giữa năm.
Tôi ra đến Hà Nội vào đầu tháng ba năm ấy. Nếu tôi là một người tử tế ra thì không khéo bà cụ không bị lòa, không những thế mà tôi còn có thể làm cho bà cụ khỏe ra! Chính tôi đã làm cho bà mẹ anh trở thành mù lòa?
[…] Tôi quyết định phải trở lại cái quán kia. Tôi quyết định phải chường cái mặt mình ra, chứ không được lẩn tránh. Tôi không cho phép tôi chạy trốn. Bà cụ lại ngước mắt lên nhìn tôi như lần trước khuôn mặt đờ đẫn và hoan hỉ:
– Thưa ông đến cắt tóc?
– Vâng ạ!
Anh thợ cắt tóc nghe mẹ lên tiếng mới quay người lại. Tôi vừa kịp nhận ra được từ nơi cặp mắt vẫn còn trẻ của anh chiếu thẳng về phía tôi một cái nhìn ban đầu soi mói, ngạc nhiên, rồi hơi nghiêm mặt lại. Nhưng những diễn biến phản ứng trên cái mặt người thợ chỉ diễn ra nhanh như một cái chớp mắt. Ngay sau đó anh lại trở lại cái vẻ mặt và cử chỉ từ tốn, điềm đạm, ân cần của một người thợ cắt tóc đứng đắn và yêu nghề.
Da mặt tôi tự nhiên dày cộm lên.
– Mời bác ngồi!
Tôi cố trấn tĩnh để khỏi run lập cập, bước tới ngồi vào cái ghế gỗ như một cái ghế tra điện.
– Bác vẫn cắt như cũ?
– Vâng.
…
Gần nửa năm, tôi đã để vào bức tranh sơn mài tất cả công sức và sự suy nghĩ, và trong suốt thời gian ấy, một đôi lần tôi cũng gợi lại chuyện cũ nhưng người thợ vẫn một mực cố tỏ ra chưa hề bao giờ quen biết tôi. Trở về làm một anh thợ cắt tóc cũng như lúc ở bộ đội, anh vẫn lẳng lặng sống như vậy để cho người chung quanh tự phán xét lấy những công việc đã làm. Lời đề nghị rụt rè của anh: Xin mọi người hãy tạm ngừng một phút cái nhịp sống bận bịu, chen lấn, để tự suy nghĩ về chính mình.
(Trích truyện ngắn Bức tranh, Nguyễn Minh Châu, tập Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành, 1983)
Dàn ý Phân tích đặc sắc trong nghệ thuật trần thuật qua đoạn trích truyện ngắn Bức tranh của Nguyễn Minh Châu
Mở bài
- Giới thiệu khái quát về nhà văn Nguyễn Minh Châu – một trong những cây bút tiên phong trong công cuộc đổi mới văn học Việt Nam sau 1975, với lối viết giàu chất triết lý và nhân văn.
- Dẫn dắt đến truyện ngắn “Bức tranh” như một tác phẩm tiêu biểu thể hiện rõ quan niệm nghệ thuật vị nhân sinh của ông.
- Nêu vấn đề cần nghị luận: Nghệ thuật trần thuật trong truyện, đặc biệt là cách sử dụng điểm nhìn và ngôi kể, là yếu tố làm nên chiều sâu tư tưởng và cảm xúc cho tác phẩm.
Nguyễn Minh Châu – cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới – từng tâm niệm: “Văn học không chỉ là ánh trăng lừa dối mà còn là ánh trăng chân thật”. Truyện ngắn “Bức tranh” là minh chứng sống động cho quan niệm nghệ thuật ấy, khi nhà văn không chỉ kể một câu chuyện mà còn vẽ nên những dằn vặt, những khắc khoải của con người trước đạo lý và sự thật. Với lối trần thuật sâu sắc, lựa chọn điểm nhìn từ nhân vật xưng “tôi” – một người họa sĩ, Nguyễn Minh Châu đã tạo nên một hành trình cảm xúc chân thực, để từ đó phơi bày cả một nội tâm đầy giằng xé.
Giới thiệu vấn đề nghị luận:
- Truyện ngắn “Bức tranh” của Nguyễn Minh Châu không chỉ ghi dấu bởi nội dung sâu sắc mà còn nổi bật nhờ nghệ thuật trần thuật đặc sắc. Qua cách lựa chọn điểm nhìn và xây dựng mạch kể chuyện, nhà văn đã tạo nên một thế giới nội tâm phức tạp, chân thực, đầy ám ảnh về trách nhiệm, đạo đức và sự dằn vặt của người nghệ sĩ trước cuộc đời.
Phân tích nghệ thuật trần thuật và điểm nhìn trong đoạn trích:
- Ngôi kể: Tác phẩm được kể theo ngôi thứ nhất, nhân vật xưng “tôi” – một người họa sĩ, cũng là người trực tiếp chứng kiến và tham gia vào câu chuyện. Ngôi kể này giúp tạo cảm giác chân thực và gần gũi với người đọc.
- Sự đặc biệt trong lời kể và lời thoại: Người kể chuyện cũng chính là nhân vật trong truyện, điều này làm cho mạch truyện trở nên gắn bó, mang màu sắc tự sự nội tâm. Những đoạn đối thoại giữa nhân vật tôi với vợ chồng anh thợ cắt tóc đan xen cùng các đoạn độc thoại nội tâm, thậm chí là tưởng tượng ra lời trách móc từ người khác, càng khiến cho tâm trạng nhân vật hiện lên rõ nét: day dứt, tự vấn, và đôi khi là sợ hãi trước hậu quả của một việc tưởng như vô hại.
- Điểm nhìn trần thuật từ bên trong: Nhân vật tôi không chỉ đóng vai người kể mà còn là trung tâm của câu chuyện, người trải nghiệm, người tác động và cũng là người chịu tác động. Câu chuyện được nhìn từ bên trong nội tâm nhân vật, cho phép người đọc thấu hiểu những nỗi dằn vặt, những suy tư đầy chất nhân văn về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống, giữa sự thật và lòng trắc ẩn.
Đánh giá vai trò của nghệ thuật trần thuật trong việc thể hiện tư tưởng tác phẩm:
- Nghệ thuật kể chuyện độc đáo đã góp phần khắc họa sâu sắc tư tưởng của truyện: nghệ thuật không thể tách rời khỏi đạo đức và trách nhiệm của người nghệ sĩ. Qua sự dằn vặt của nhân vật tôi, nhà văn Nguyễn Minh Châu gửi gắm một triết lý sâu sắc: người làm nghệ thuật không chỉ vẽ nên cái đẹp mà còn phải biết đối diện với sự thật, sống chính trực và có đạo đức.
- Từ một tình huống nhỏ, tác phẩm đã mở ra cả một thế giới nội tâm phức tạp và lay động lòng người. Đó là thành công của nghệ thuật trần thuật – nơi người kể chuyện không đơn thuần là người dẫn dắt câu chuyện mà còn là người sống trong câu chuyện ấy, trải qua từng cung bậc cảm xúc và để lại những dư âm không dễ phai.
Kết bài:
- Khẳng định lại hiệu quả nghệ thuật trần thuật trong việc truyền tải thông điệp nhân sinh sâu sắc của truyện.
- Nhấn mạnh vai trò của điểm nhìn trần thuật trong việc khơi gợi cảm xúc và ý thức đạo đức nơi người đọc.
- Mở rộng suy ngẫm: Nghệ thuật chân chính không chỉ để ngắm nhìn mà còn để soi chiếu nhân cách, để con người biết sống tốt hơn trong cuộc đời này.
Không chỉ là một cách kể chuyện, nghệ thuật trần thuật trong “Bức tranh” đã trở thành sợi dây nối liền cảm xúc của người đọc với từng trang văn, từng chiêm nghiệm. Qua đó, tác phẩm không chỉ khơi gợi suy ngẫm về trách nhiệm của người nghệ sĩ mà còn đặt ra một câu hỏi lặng thầm nhưng sâu sắc: Liệu nghệ thuật có thể đứng ngoài đạo đức? Chính nhờ điểm nhìn trần thuật đầy nhân văn ấy mà “Bức tranh” không chỉ dừng lại ở một câu chuyện mà trở thành tấm gương phản chiếu tâm hồn, khiến người đọc bước ra khỏi trang sách mà vẫn mang theo những day dứt không nguôi.
