Phân tích đánh giá nét đặc sắc về nội dung nghệ thuật trong tác phẩm Đêm cuối cùng ngày đầu tiên của Bảo Ninh

Đề bài: Anh/chị hãy viết bài văn Phân tích đánh giá nét đặc sắc về nội dung nghệ thuật trong tác phẩm Đêm cuối cùng ngày đầu tiên của Bảo Ninh

(Tóm lược phần đầu: Nhân vật tôi nhớ lại trận chiến ngày 29,30/4 của đội quân bình chủng đột kích hướng tây bắc Sài Gòn. Trước mắt đã là thời khắc cuối cùng, những thước đất cuối cùng của cuộc chiến tranh đằng đẵng cả đời người. Địch chống trả ác liệt mãi đến 14h30 quân ta mới dứt điểm được ổ đề kháng cuối cùng ở góc tây phi trường Tân Sơn Nhất.)

[…]Chiến quả đầu tiên của quân ta trong buổi chiều tối ngày 30 tháng Tư là giấc ngủ! Khắp nơi trong phi trường la liệt những cánh võng. Có tay chẳng buồn võng, cứ vậy lăn ra làm một giấc trên thềm đá hoa nhà ga, trên ghế phòng chờ, trên mặt bàn buồng vé…

            Nhưng tổ ba người chúng tôi thì không được hưởng cái sung sướng đó. Chúng tôi đang đi vào trong nhà ga sân bay để tìm chỗ ngả lưng thì “đụng” phải chính ủy Bùi Hòe. Anh dắt theo hai đứa nhỏ, thằng bé chừng mười tuổi, con bé mới khoảng lên sáu lên bảy. Lính ta tìm thấy hai đứa trong một chiếc xe hòm đậu vạ vật trong bãi xe hàng trăm chiếc vô chủ ngoài cổng Phi Long. Cha mẹ hai đứa chở chúng tới phi trường. Để chúng ngồi lại trong xe, họ vào nhà ga, rồi không thấy quay ra nữa. Như vậy là hai đứa bé bị nhốt trong cái cũi bí thở, nóng như thiêu, không giọt nước hột cơm, giữa cảnh hỗn loạn, pháo dập, đạn lia. Khi bộ đội phá cửa xe đưa chúng ra hai đứa chỉ còn thoi thóp. Tuy nhiên được uống được ăn và tắm táp chúng hồi lại rất nhanh. Gia đình chúng vừa từ Huế chạy vào, ngụ ở nhà ông cậu trước khi ra sân bay. Nhà ông cậu ở đường Đồng Khánh, thằng bé nhớ vậy nhưng không nhớ số nhà.

Đưa hai cháu về cho gia đình. Chính ủy ra lệnh. Đã mệt lử, đã buồn ngủ đến muốn gục ngã ngay, nhưng biết làm sao được. Chúng tôi kiếm trong bãi xe một chiếc Zeep lùn và moi được từ trong đám dù vừa buông súng một tay tài xế.

            Chúng tôi đưa hai đứa nhỏ rời sân bay hướng về thành phố mới giải phóng. Thành phố vĩ đại, mênh mông, sâu thẳm, chằng chéo muôn ngả. Tay tài xế tiếng là lính dù nhưng đại lớ ngớ, lại là dân miệt vườn Mỹ Tho chẳng rành gì đường xá Sài Gòn nên cứ chạy loanh quanh phập phù. Vòng vo, chậm rề mà cứ lạc mãi. Quân ta tuy đông, những năm quân đoàn, nhưng vì Sài Gòn quá rộng lớn nên tới khuya ngày 30 còn rất nhiều đường phố chưa xuất hiện bóng dáng bộ đội. Mà tiếng súng, không rõ ràng là chỉ thiên hay bắn thẳng thì càng lúc càng rộ lên loạn trời. Ba đứa tôi ngồi trên xe súng vẫn lăm lăm trong tay, đạn vẫn lên nòng, dò dẫm qua từng ngã tư, ngã năm, ngã bảy, chỗ đông nghịt người xe ùn tắc, chỗ vắng tanh vắng ngắt. Gần 9 giờ đêm mới thấy biển đề tên đường Đồng Khánh. Chiếc Zeep gắn đại liên bò rù rù dọc con phố với hy vọng thằng bé nhận ra được nét quen nào đấy. Chạy suốt một lượt, vòng lại chạy lượt nữa. May làm sao, chính là con bé em nhận ra mặt tiền nhà bà ngoại.[…]

            Trời đã sáng bạch. Một đám khá đông dân tình hiếu kỳ quây thành một vòng rộng bao quanh “bãi khách” của ba anh bộ đội giải phóng. Qua khe bọc võng, tôi nhìn lên tán cây, lên cao nữa, lên bầu trời tháng Năm cao xanh vời vợi. Hòa bình, phải, đã hòa bình rồi, tôi chợt nhớ ra, và đến lúc ấy tôi mới thực sự cảm thấu tận tim mình rằng mình đang giữa lòng Sài Gòn, trung tâm của giấc mơ lớn lao, đoạn trường của bao nhiêu thế hệ, bao nhiêu con người còn sống hay đã chết trong cuộc trường chinh này.[…]

(TríchĐêm cuối cùng ngày đầu tiên! Bảo Ninh, Theo Bảo Ninh- Những truyện ngắn, NXB Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh, 2021, tr. 519 – 523)

Chú thích: Nhà văn Bảo Ninh sinh năm 1952. Quê ông ở Xã Bảo Ninh, huyện Quảng Ninh (nay thuộc thành phố Đồng Hới), tỉnh Quảng Bình. Bảo Ninh được biết tới với những tác phẩm viết về đề tài chiến tranh và thời hậu chiến. Ông là nhà văn có nhiều đóng góp quan trọng trong công cuộc đổi mới văn xuôi Việt Nam hiện đại giai đoạn từ sau 1975 tới nay.

Dàn ý chi tiết

*Mở bài: giới thiệu ngắn gọn về tác phẩm và ý kiến khái quát của người viết về tác phẩm.

Chiến tranh khi đi qua không chỉ để lại những chiến công hay mốc son lịch sử, mà còn in dấu sâu sắc trong số phận con người, trong ký ức và cảm thức về hòa bình. Văn xuôi Bảo Ninh luôn trở về với vùng ký ức ấy bằng một cái nhìn tỉnh táo, nhân hậu và giàu suy tư. Đêm cuối cùng ngày đầu tiên là một truyện ngắn tiêu biểu, ghi lại khoảnh khắc đặc biệt: đêm cuối của chiến tranh và ngày đầu của hòa bình giữa lòng Sài Gòn tháng Tư năm 1975. Không khắc họa chiến thắng bằng âm hưởng hào hùng quen thuộc, tác phẩm đi sâu vào đời sống tinh thần của người lính, từ những hành động rất nhỏ nhưng giàu ý nghĩa nhân văn. Qua đó, Bảo Ninh không chỉ tái hiện một lát cắt chân thực của lịch sử mà còn đặt ra những suy ngẫm thấm thía về chiến tranh, con người và giá trị của hòa bình.

*Thân bài

– Phân tích đánh giá nội dung của truyện:

+ Tác phẩm khắc họa hình ảnh người lính và bức tranh về cuộc kháng chiến chống Mỹ ở một thời điểm và không gian đặc biệt là đêm cuối cùng của chiến tranh, ngày đầu tiên của hòa bình. Đó là Sài Gòn vào đêm 30/4/1975.

+ Hình ảnh người lính vừa dũng cảm kiên cường vừa nhân hậu bao dung với những suy tư sâu sắc về chiến tranh và hòa bình đã gửi gắm thông điệp về lẽ sống đẹp: cống hiến, hi sinh, khát vọng hòa bình, độc lập.

– Phân tích, đánh giá những nét đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm ( cốt truyện, nhân vật, tình huống, lời thoại, người kể chuyện…)

+ Tình huống truyện độc đáo: Người lính chiến đấu và tiếp quản Sài Gòn vào đêm cuối cùng của chiến tranh, ngày đầu tiên của hòa bình; Tình huống đã góp phần phản ánh chân thực khung cảnh Sài Gòn hỗn loạn trong ngày cuối cùng của trận chiến ác liệt, qua đó tác giả cất tiếng nói phê phán chiến tranh, thể hiện khát vọng hòa bình; tình huống khắc họa được nhân vật tôi và đồng đội- những người lính kiên cường, dũng cảm đồng thời cũng rất nhân hậu, nhiệt tình.

+ Truyện được kể theo ngôi thứ nhất với điểm nhìn bên trong, tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả thể hiện những suy nghĩ và cảm xúc rất chân thực của người lính về ngày cuối cùng của cuộc chiến tranh, qua đó làm nổi bật tâm hồn cao đẹp của những người chiến sĩ.

+ Xây dựng nhân vật người lính chủ yếu qua tâm lí và hành động với những nét đẹp nổi bật: kiên cường, dũng cảm, nhân hậu, nhiệt tình.

+ …

– Đánh giá: Với những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật, truyện gây xúc động mạnh mẽ cho độc giả về vẻ đẹp của người lính; giúp người đọc nhận ra giá trị của hòa bình và biết quý trọng công lao của bao nhiêu thế hệđã hi sinh trong chiến tranh.

*Kết bài :  Khẳng định giá trị và sức sống của tác phẩm

Với Đêm cuối cùng ngày đầu tiên, Bảo Ninh đã viết nên một khúc trầm sâu lắng về chiến tranh và hòa bình, nơi chiến thắng không được đo bằng tiếng súng mà bằng sự hồi sinh của lòng nhân ái. Hình ảnh người lính trong truyện hiện lên vừa kiên cường trong chiến đấu, vừa lặng lẽ, bao dung trong đời thường; Sài Gòn ngày giải phóng hiện ra vừa rộng lớn vừa mong manh, vừa hỗn loạn vừa thiêng liêng. Thành công của tác phẩm không chỉ nằm ở tình huống truyện độc đáo hay lối kể ngôi thứ nhất giàu cảm xúc, mà còn ở cái nhìn nhân bản, sâu xa về con người sau chiến tranh. Đọc truyện, người đọc thấm thía hơn giá trị của hòa bình và càng trân trọng những hi sinh âm thầm của bao thế hệ đã đi qua cuộc chiến. Chính chiều sâu ấy đã làm nên sức sống lâu bền cho văn xuôi Bảo Ninh trong lòng bạn đọc hôm nay.