PHIÊN CHỢ GIÁT
Nguyễn Minh Châu
Tóm tắt:
Phiên chợ Giát (1989) là câu chuyện kể về lão Khúng đi chợ bán con bò đã già cho hàng thịt ở chợ cầu Giát, chỉ là cuộc hành trình từ nhà đến phố chợ, từ khi ông thức dậy lúc hai, ba giờ sáng đến khoảng bảy giờ. Một quãng đường, năm tiếng đồng hồ, song cuộc hành trình này dài thêm, thêm mãi những hồi tưởng, những quãng đời ông sống lại, những khổ đau, những nhọc nhằn, những phi lí, những đọa đày, lừa đảo, cái sống và cái chết, và nhiều nước mắt. Truyện bao gồm bốn mạch truyện, ông Khúng thức giấc, ông dắt bò đi trong tối tăm mù mịt; ông và con bò tiếp tục đi dưới ánh sao, và cuối cùng trời sáng, ông đến phố chợ. Mỗi mạch truyện bị chia cắt, dừng lại ở những liên tưởng, những kí ức bừng lên sống động với những tiếng cười, tiếng khóc. Cái nhìn từ khắp phía, cái nhìn của quá khứ, cái nhìn của hiện tại, cái nhìn từ hiện tại về quá khứ, về tương lai.
Mạch truyện thứ nhất có chiều dày của lịch sử một đời người. Ông Khúng từ miền biển lên khai phá khoảng rừng này, “tưới cạn kiệt mồ hôi cho mảnh đất này.”
Mạch truyện thứ hai, trên đất Campuchia là cái chết của Dũng, con trai lão Khúng.
Mạch truyện thứ ba dành cho hồi ức về lịch sử ông bí thư huyện.
Mạch thứ tư, bị cắt bởi giấc mơ khủng khiếp, ông Khúng thả con Khoang đen vào rừng, trả tự do cho nó nhưng nó tìm đường trở về với ông một cách “nhẫn nhục và sầu não”.
Trích đoạn:
{…} Thế rồi đột nhiên lão Khúng đi đến một quyết định đầy điên rồ: lão quyết định giải thoát con vật! Tự nhiên lão thấy lão đang làm một công việc vô cùng vô nhân đạo. Cả một đời con vật nai lưng ra kéo cày để nuôi sống gia đình lão, và bây giờ lão đền ơn trả nghĩa cho con vật bằng việc đem bán nó cho người ta giết thịt? Lão thấy lão không còn là giống người nữa chứ còn đâu nửa người nửa thú vật? Một lát sau lão không lên án, tự xỉ vả mình nữa mà chỉ thấy trong người mình một cái nhu cầu đầy bức bách tự giải thoát.
Con bò đang kéo chiếc xe đi qua một quãng rừng thưa thớt.
– Họ … họ …
Lão lên tiếng gọi con vật bằng cái giọng tự nhiên hơi sẵng. Con bò dừng bước, có vẻ nó lấy làm ngạc nhiên. Lão nhảy xuống, đi đến bên cạnh con vật đặt cả hai bàn tay lên cái cổ sần sùi đang đầy hơi sương lẫn mồ hôi, lão vỗ vỗ con vật một hồi rồi cầm cái ách đặt xuống bên cạnh hai chân trước của nó. Con vật ngẩng cao cổ, thè lưỡi liềm lên vai, lên cổ lão, mỗi lần cái lưỡi mềm và ram ráp đụng vào da thịt, lão lại sởn gai ốc, tưởng như con vật đã cảm thấy được lão đang nghĩ gì; đang toan tính những gì; lão đang cởi ách suốt đời cho nó! Lão Khúng tự nhiên trở nên vội vã, lão kéo chiếc xe sang vệ đường, đem giấu sau những đám bờ bụi lúp xúp lẫn những tảng đá rồi trở về bên con vật đang đứng đó, nguyên tại chỗ.
– Nào, bây giờ thì tao giải thoát cho mày – lão lầm rầm nói với con vật thân yêu bằng cái giọng hơi cau có – mày hầu tao thế là đủ rồi đấy con ạ, bây giờ thì mày hãy đi đi, hãy vào rừng mà sống, cỏ đấy, cỏ trong rừng thiếu gì. mày ăn suốt đời không hết, khát thì có nước suối. Mày muốn sống một mình hay sống trong bầy cũng được. Ở đây đi sâu vào bên trong sẽ có một bầy bò hoang. Chúng nó sướng như một bà hoàng ông hoàng giữa núi non, cây cỏ chẳng bao giờ phải kéo cày, kéo xe… Hãy đi đi, nào!
Lão cuộn vào năm ngón tay trái cái dây chão đã được tháo ra khỏi mũi con khoang đen, dùng đầu dây đánh một cái thật đau vào bên hông, bắt nó phải chạy té vào rừng. Con đường đi đến thế giới tự do của con khoang đen thật khác nào con đường đi đày. Sau lưng nó, lão Khúng lúc nào cũng hãm hãm hè hè giơ cao thanh roi sẵn sàng quất vào mông đến đau điếng nếu nó dừng lại hoặc ngoài nhìn trở lại.
Cuộc xua đuổi cứ thể diễn ra lặng lẽ giữa đêm trường. Càng xua được con vật dẫn mình vào giữa rừng sâu và càng xa con đường “bò lăn” ở ngoài kia, lão Khúng cảm thấy yên tâm, lại thấy có một cái gì khoái lạc, tự thoả mãn, chẳng lẽ lão cảm thấy được lão đang xua đuổi cái số phận quá đỗi nhọc nhằn của lão, cái số phận nửa người nửa con vật?…
( Nguồn: Nguyễn Minh Châu Tuyển tập truyện ngắn, NXB văn học, Hà Nội,1999)
Viết bài văn nghị luận (600 chữ) phân tích đánh giá tác dụng của hình thức truyện trên.
Dàn ý:
Mở bài
Nguyễn Minh Châu là một trong những nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại, nổi bật với phong cách viết tinh tế và sâu sắc. “Phiên chợ Giát” (1989) là một tác phẩm tiêu biểu của ông, kể về cuộc hành trình bán con bò của lão Khúng, qua đó tái hiện lại những hồi tưởng đầy khổ đau và nhọc nhằn của cuộc đời ông. Hình thức truyện đặc sắc của tác phẩm không chỉ giúp người đọc thấu hiểu sâu sắc hơn về nội dung và tư tưởng mà còn tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt.
Thân bài
Bước 1: Tóm tắt ngắn gọn cốt truyện và khái quát chủ đề của tác phẩm
“Phiên chợ Giát” kể về cuộc hành trình của lão Khúng từ nhà đến phố chợ cầu Giát để bán con bò già. Trên quãng đường ngắn ngủi này, lão Khúng hồi tưởng lại những quãng đời ông đã trải qua với biết bao khổ đau, nhọc nhằn, phi lí và nhiều nước mắt. Truyện gồm bốn mạch truyện, từ lúc lão thức giấc, dắt bò đi trong đêm tối, tiếp tục đi dưới ánh sao và cuối cùng đến phố chợ lúc trời sáng. Mỗi mạch truyện đều đan xen những hồi tưởng sống động, tạo nên chiều sâu cho tác phẩm.
Bước 2: Giới thiệu về hình thức truyện
Hình thức truyện trong “Phiên chợ Giát” bao gồm các yếu tố: nhan đề, cốt truyện, người kể chuyện, điểm nhìn, và các chi tiết nghệ thuật.
Bước 3: Phân tích tác dụng của từng yếu tố hình thức
– Tác dụng chung của các yếu tố hình thức Tất cả các yếu tố hình thức đều nhằm biểu đạt nội dung, ý nghĩa của truyện một cách thú vị, hấp dẫn, độc đáo và sâu sắc. Chúng tạo nên một bức tranh tổng thể về cuộc đời và tâm hồn lão Khúng.
– Tác dụng riêng của từng yếu tố
+ Nhan đề: Nhan đề “Phiên chợ Giát” không chỉ đơn thuần là một địa điểm mà còn mang ý nghĩa ẩn dụ về cuộc đời gian truân và những quyết định khó khăn của lão Khúng. Nhan đề này gợi lên hình ảnh của một phiên chợ vùng quê, tạo sự tò mò và thu hút người đọc. Đồng thời, nó mở ra bối cảnh cho câu chuyện, giúp người đọc liên tưởng đến những cảnh đời mưu sinh khắc nghiệt.
+ Cốt truyện Cốt truyện được xây dựng qua cuộc hành trình của lão Khúng, với các mạch truyện đan xen giữa hiện tại và quá khứ, tạo nên sự phong phú và đa chiều. Cốt truyện không chỉ miêu tả hành trình vật lý mà còn là hành trình tâm lý, giúp người đọc hiểu rõ hơn về nhân vật và những khó khăn họ phải đối mặt. Các mạch truyện gồm:
- Mạch truyện thứ nhất kể về cuộc đời lao động gian khổ của lão Khúng từ miền biển lên khai phá đất rừng.
- Mạch truyện thứ hai là hồi ức về cái chết của con trai lão Khúng, Dũng, trên đất Campuchia.
- Mạch truyện thứ ba là hồi ức về lịch sử của ông bí thư huyện.
- Mạch truyện thứ tư bị cắt bởi giấc mơ khủng khiếp, lão Khúng thả con bò vào rừng nhưng nó nhẫn nhục trở lại với ông.
+ Người kể chuyện và điểm nhìn Người kể chuyện sử dụng ngôi thứ ba, giúp tạo ra cái nhìn khách quan về các sự kiện và nhân vật. Điểm nhìn thay đổi linh hoạt giữa hiện tại và quá khứ, giúp người đọc tiếp cận câu chuyện từ nhiều góc độ khác nhau. Người kể chuyện dẫn dắt câu chuyện một cách mạch lạc, đưa ra những nhận xét và bình luận sâu sắc về cuộc đời và số phận con người. Điều này giúp người đọc thấu hiểu được sự phức tạp và đau khổ của lão Khúng, từ đó tạo nên sự đồng cảm sâu sắc.
+ Chi tiết Các chi tiết trong truyện được sử dụng tinh tế, góp phần khắc họa rõ nét tính cách, tâm trạng và số phận của nhân vật. Chi tiết như việc lão Khúng giải thoát con bò mang tính biểu tượng, thể hiện sự đấu tranh nội tâm và lòng nhân ái của ông. Nhờ những chi tiết này, cảnh trí, tình huống, tính cách và tâm trạng của nhân vật được khắc họa rõ nét, đồng thời thể hiện chủ đề và tài năng của nhà văn. Những chi tiết nhỏ như lão Khúng xoa đầu con bò, hay việc ông cảm thấy sởn gai ốc khi bò thè lưỡi liếm lên vai, đều chứa đựng ý nghĩa sâu sắc về mối quan hệ giữa người và vật, về tình người trong những hoàn cảnh khó khăn.
Bước 4: Liên hệ, mở rộng
Hình thức truyện trong “Phiên chợ Giát” có thể được so sánh với các tác phẩm khác của Nguyễn Minh Châu hoặc các tác phẩm văn học Việt Nam hiện đại khác. Qua đó, ta có thể thấy rõ sự độc đáo và tài năng của ông trong việc sử dụng hình thức truyện để truyền tải nội dung và tư tưởng sâu sắc. Những yếu tố hình thức này không chỉ làm nên nét riêng biệt cho “Phiên chợ Giát” mà còn phản ánh phong cách viết độc đáo của Nguyễn Minh Châu, một phong cách luôn chú trọng đến từng chi tiết nhỏ và luôn tìm cách truyền tải những thông điệp nhân văn sâu sắc qua từng câu chữ.
Kết bài
Hình thức truyện trong “Phiên chợ Giát” không chỉ tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt mà còn giúp người đọc thấu hiểu sâu sắc hơn về nội dung và tư tưởng của tác phẩm. Nguyễn Minh Châu đã thể hiện tài năng kiệt xuất của mình qua việc sử dụng các yếu tố hình thức một cách tinh tế và hiệu quả, góp phần làm nên một tác phẩm văn học xuất sắc. Các yếu tố như nhan đề, cốt truyện, người kể chuyện, điểm nhìn và chi tiết nghệ thuật đã được ông kết hợp một cách khéo léo để tạo nên một câu chuyện vừa mang tính hiện thực vừa đầy chất nhân văn, để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc.
