Phân tích nghệ thuật xây dựng nhân vật Cún 

Đề bài:

Viết đoạn văn nghị luận (khoảng 200 chữ) Phân tích nghệ thuật xây dựng nhân vật Cún

CÚN[1]

(Lược phần đầu: Cún bị bỏ rơi ở một cái cống bên sông đào ngoại ô thành phố, được lão Hạ, một lão ăn mày ở chợ, nhặt về nuôi. Cún là đứa bé kỳ hình dị dạng, đầu to tướng, chân tay mềm oặt như chẳng có xương. Nhưng Cún có khuôn mặt đẹp lạ lùng cùng một đôi mắt ám ảnh. Với khả năng chịu đựng đói rét tuyệt vời, Cún sống chung với lão Hạ, giúp lão kiếm tiền dễ dàng hơn.)

Lão Hạ coi Cún như con. Tuy nhiên, lão cũng chẳng quan tâm nhiều lắm đến thằng bé. Lão có bao nhiêu việc phải làm. Con người của nghề nghiệp khác có bao nhiêu việc ở đời thì việc của lão ăn mày cũng nhiều như thế. Ở trong thế giới ăn mày, thân phận một đứa bé con què quặt chẳng đáng kể gì. Lão Hạ chẳng hề áy náy vì những lần để Cún đói lả, run người trong những trận sốt mê man để đi uống rượu hay đi đánh bạc. Bản thân lão cũng đã bao lần bị đói, bị ốm, bị rét như thế. Trong thế giới ăn mày, người ta có thể sử dụng một đứa bé con trong vài ba tháng để làm cớ ăn xin. Khi đứa bé chết, người ta vứt nó ra ngoài đống rác như vứt một thứ vật hỏng bình thường, như cái rổ, cái rế… Việc kiếm ra một đứa bé không khó. Chỉ cần vài ba đồng bạc, một sái thuốc phiện, một bộ quần áo cũ là xong. Đời còn đói rét. Đói rét bất chấp tất cả, cả đạo lý, cả tình người.

Cún lớn dần lên, Cún dần ý thức được thân phận mình, buộc phải ý thức về hoàn cảnh mình.

Năm ấy, bấy giờ đang có chiến tranh, nhiều người chết đói. Trời đất lạnh. Cún và lão Hạ nằm cuộn mình trong hai cái bao tải ở một hiên nhà cách chợ Mới ngoại ô thành phố chừng trăm mét. Lão Hạ ho dồn. Lão yếu lắm, đã mấy ngày nay lão không dậy được, thỉnh thoảng lại ho ra máu.

– Cún này, mày đã lớn rồi… Tao sắp chết rồi… Mày sắp mất tao, mất chỗ dựa rồi… – Lão Hạ thều thào bảo Cún. – Thực ra tao cũng chẳng phải chỗ dựa của mày. Cả tao và mày cùng sống… Sống như con giun, con dế, như con ong, cái kiến… – Lão ho sù sụ rồi khóc. – Con người sống khác… Trời ơi, sao trời hành hạ chúng con như thế? Chúng con muốn sống như mọi người thôi mà sống không được…

Cún lắng tai nghe. Cún mặc kệ lão Hạ nức nở rền rẩm một mình. Cún chẳng nói gì. Cún quen với cảnh này rồi. Cún lấy tay co cái bao tải rách che bụng. Cún thở dài… Cún mệt mỏi rã rời. Hơn chục năm nay, Cún đi ăn mày, Cún cũng chẳng lạ gì cuộc sống con người… Ăn mày là ai, ăn mày là ta… Đói cơm rách áo hóa ra ăn mày… Cuộc sống con người đầy bất trắc và vô nghĩa, họ sống cũng như Cún, như lão Hạ, như con giun, con dế, con ong, cái kiến… Cún chỉ đau đớn vì Cún khuyết tật. Cún chưa phải là người, cái gì mọi người làm được thì Cún đều thấy khó quá. Càng lớn, Cún càng thấy việc Cún đứng vững ở trên mặt đất thật chẳng dễ gì. Cún cứ lẩy bẩy, cứ đi ba bước là lệch trọng tâm, cứ thế ngã quay ra đất. Hai chân hai tay của Cún không tuân theo được ý mình.

Gần đây, Cún tự dưng lo sợ, lo sợ một cái gì đấy vô hình. Cũng chẳng hiểu sao Cún lại nhớ, hay mơ đến Diệu, cô chủ nhà mà Cún và lão Hạ nằm ở hiên này. Cô Diệu bán hàng ở chợ, người lúc nào cũng thơm nức nước hoa, băng phiến. Cô Diệu có đôi mắt nhỏ và hai cánh mũi mỏng dính phập phồng. Tính cô hay đùa, hay cười. Cô hay gọi Cún là “thằng hình nhân mặt đẹp”.

– Này thằng hình nhân mặt đẹp! Cho mày một hào, sáng mai mày ra đón cửa cho tao. Mày như ngôi sao Hóa lộc ở cái nhà này. Hôm nào đi chợ gặp mày là người thiên hạ xô vào mua bán như tranh như cướp…

Cún cười bẽn lẽn. Cún cúi xuống nhặt đồng hào nhưng lại chúi người ngã quay ra đất. Đồng hào cách bàn tay Cún ba hàng gạch. Cún nhổm dậy lấy một đầu gối làm trụ để giữ trọng tâm, Cún giơ tay với nhưng không giữ được, lại ngã nghiêng người sang phải. Đồng hào còn cách Cún một hàng gạch nữa. Cô Diệu cười như nắc nẻ trên bậc thềm nhà:

– Cái thằng hình nhân mặt đẹp này ngộ quá chừng…! Cố lên! Cố lên lần nữa xem nào!

Cún thích chí cười. Trời ơi, Cún đã làm cho cô Diệu thích. Cún thấy sung sướng. Cún nhỏm dậy, cố gập hai đầu gối. Được rồi… Thế, thế… Chỉ cố thêm một tí nữa và nghiêng người sang trái là chạm vào được đồng hào. Cún thở hổn hển, mồ hôi toát ra. Cún ước lượng. Cún cười. Đúng lúc Cún bật nghiêng người lên thì Diệu nhảy thụp xuống nhặt đồng hào để nhích sang một hàng gạch bên cạnh. Diệu ré lên cười. Cún bị mất đà ngã xuống nền gạch. Cún đập trán xuống nền gạch, máu trong miệng Cún trào ra nhưng Cún mặc kệ. Cún hít vội vàng cái mùi đàn bà quyến rũ. Chưa bao giờ Diệu lại ở gần Cún như thế.

Cún cười sằng sặc. Nếu Cún biết hát thì Cún đã hát…

Lão Hạ ngồi yên trong góc tường vỡ thương hại nhìn Cún. Lão nhỏm dậy chậm chạp đến chỗ đồng hào, lão lẳng lặng nhặt đồng hào cho vào túi mình.

– Thằng già khốn nạn! – Diệu bặt nụ cười, môi mím lại đanh đá. – Đồng hào không phải cho mày đâu đấy! Rồi lại đi nướng vào rượu cho xem!

Lão Hạ đứng im ủ rũ như người có lỗi, vai lão so lại như chờ người đánh, Diệu đi khuất vào nhà, lão Hạ mới ngồi thụp xuống lau máu cho Cún rồi xốc nách Cún dìu về phía chợ…

(Lược phần cuối: Lão Hạ chết, số phận Cún chẳng thay đổi mấy, vẫn đói và rét. Mùa đông năm ấy, Diệu đi lấy chồng, nhưng ba tháng sau thì bị gã chồng cuỗm sạch tài sản trốn mất. Cô như hóa rồ, ốm cả tháng trời. Cún tìm đến an ủi Diệu bằng ba chiếc nhẫn vàng mà lão Hạ để lại cho Cún. Cô Diệu trao đổi bằng một lần “vật Cún ra giường”. Chín tháng sau cô Diệu sinh con trai. Trong cái đêm mưa phùn đứa con được hạ sinh, Cún đang ốm nặng vẫn lết từ lều chợ đến cửa sổ nhà cô, cố đợi để nghe được tiếng khóc chào đời của đứa bé, rồi trút hơi thở cuối cùng.)

(Theo Cún, Nguyễn Huy Thiệp[2], trong Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp, Nxb. Văn học, 2020, tr.58-59)

[1] Tác phẩm thuộc thể loại truyện ngắn, được nhà văn Nguyễn Huy Thiệp sáng tác vào năm 1984.

[2] Nguyễn Huy Thiệp (1950 – 2021) sinh tại Thái Nguyên, quê ở huyện Thanh Trì, Hà Nội. Ông sáng tác với nhiều thể loại: truyện ngắn, tiểu thuyết và kịch bản văn học; trong đó, truyện ngắn được xem là thể loại mà ông đạt đến đỉnh cao nghệ thuật. Một số tác phẩm tiêu biểu: Cún (1984), Tướng về hưu (1986), Muối của rừng (1986), Không có vua (1987), Kiếm sắc (1988), Vàng lửa (1988), Phẩm tiết (1988),…

Dàn ý chi tiết

I. Mở bài

Giới thiệu tác giả Nguyễn Huy Thiệp và truyện ngắn Cún.

Nêu vấn đề nghị luận: nghệ thuật xây dựng nhân vật Cún – một hình tượng nhân vật đặc biệt, mang bi kịch thân phận sâu sắc, thể hiện rõ phong cách và tư tưởng nhân văn của nhà văn.

Nguyễn Huy Thiệp là nhà văn luôn nhìn thẳng vào những góc tối của đời sống con người, nơi số phận bị dồn ép đến tận cùng và nhân tính bị thử thách khắc nghiệt. Trong truyện ngắn Cún, ông đã tạo nên một hình tượng nhân vật ám ảnh: Cún – một con người dị dạng về thể xác, bị đẩy ra bên lề xã hội ngay từ khi sinh ra. Không được xây dựng bằng những biến cố lớn lao, nhân vật Cún hiện lên qua chuỗi chi tiết lạnh lùng, trần trụi, nhưng chính cách kể ấy lại khơi dậy nỗi xót xa sâu sắc. Qua nghệ thuật xây dựng nhân vật Cún, Nguyễn Huy Thiệp không chỉ phơi bày bi kịch của một cá nhân mà còn đặt ra câu hỏi nhức nhối về quyền được làm người trong một xã hội đói rét và vô cảm. Như có người từng nói, văn chương lớn là nơi “con người bị đẩy đến giới hạn để lộ rõ bản chất của đời sống”, và Cún chính là một nhân vật như thế.

II. Thân bài

1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình gắn với số phận

Ngoại hình dị dạng: đầu to, chân tay mềm oặt, không đứng vững → tạo ấn tượng mạnh, gây ám ảnh.

Sự đối lập giữa thân thể tàn tật và khuôn mặt đẹp lạ lùng, đôi mắt ám ảnh:

Vừa gợi thương, vừa gợi bi kịch.

Thể hiện nghịch lí cay đắng của số phận con người bị cuộc đời tước đoạt quyền làm người trọn vẹn.

Ngoại hình không chỉ tả thực mà mang ý nghĩa biểu tượng cho thân phận bị ruồng bỏ.

2. Nghệ thuật khắc họa tính cách và đời sống nội tâm

Nhân vật ít lời, chủ yếu được khắc họa qua:

Cảm giác, suy nghĩ, những dòng độc thoại nội tâm.

Cún có đời sống tinh thần phong phú:

Biết đau đớn vì thân phận khuyết tật.

Biết mặc cảm, tủi nhục nhưng vẫn khao khát được yêu thương.

Tâm lí được thể hiện tinh tế qua những chi tiết nhỏ:

Cảm giác sung sướng khi làm Diệu cười.

Khát khao bản năng và bi thương khi bị lợi dụng.

Cún ý thức được sự phi lí và vô nghĩa của đời sống con người → chiều sâu nhân bản của nhân vật.

3. Nghệ thuật xây dựng tình huống và hành động mang tính bi kịch

Các tình huống đều đặt nhân vật vào thế bị tổn thương:

Bị bỏ rơi, bị đem ra làm công cụ kiếm sống.

Trò chơi nhặt đồng hào với Diệu vừa hài hước vừa tàn nhẫn.

Đổi ba chiếc nhẫn lấy một lần bị “vật ra giường”.

Hành động của Cún:

Vụng về, yếu ớt nhưng đầy nỗ lực.

Thể hiện khát vọng sống, khát vọng yêu thương đến tận cùng.

Cao trào bi kịch: Cún chết trong đêm mưa, chỉ để được nghe tiếng khóc chào đời của đứa trẻ.

4. Nghệ thuật xây dựng các mối quan hệ làm nổi bật nhân vật

Quan hệ với lão Hạ:

Vừa là nương tựa, vừa là lợi dụng.

Phản ánh sự tàn nhẫn vô thức của con người trong đói rét.

Quan hệ với Diệu:

Cún yêu trong bản năng và tuyệt vọng.

Diệu vừa là đối tượng khao khát vừa là tác nhân gây đau đớn.

Các mối quan hệ đều góp phần phơi bày bi kịch bị chối bỏ tư cách làm người của Cún.

5. Nghệ thuật trần thuật và ngôn ngữ

Ngôi kể thứ ba nhưng bám sát điểm nhìn nhân vật Cún:

Giúp người đọc thấu hiểu sâu sắc nội tâm.

Giọng văn lạnh, tỉnh táo, không bi lụy:

Tạo sức ám ảnh mạnh.

Ngôn ngữ giản dị, trần trụi, đôi khi tàn nhẫn:

Phù hợp với hiện thực đói rét, phi nhân tính.

III. Đánh giá

Nghệ thuật xây dựng nhân vật Cún đặc sắc ở:

Miêu tả ngoại hình giàu ý nghĩa biểu tượng.

Khắc họa tâm lí tinh tế, nhân bản.

Tình huống truyện giàu kịch tính và ám ảnh.

Nhân vật Cún:

Là tiếng kêu đau đớn về số phận con người bị đẩy ra ngoài lề xã hội.

Gợi niềm xót xa, thương cảm sâu sắc cho người đọc.

Qua Cún, Nguyễn Huy Thiệp thể hiện tư tưởng nhân văn sâu sắc và phong cách nghệ thuật độc đáo.

Kết thúc truyện ngắn Cún, hình ảnh Cún chết trong đêm mưa phùn chỉ để được nghe tiếng khóc chào đời của một sinh linh khác đã trở thành một ám ảnh khó nguôi. Nhân vật ấy được xây dựng không bằng những lời than vãn mà bằng chuỗi hành động vụng về, những khát khao bản năng và những tổn thương lặng lẽ. Bằng nghệ thuật miêu tả ngoại hình mang tính biểu tượng, khắc họa tâm lí tinh tế và đặt nhân vật vào những tình huống bi kịch đến tàn nhẫn, Nguyễn Huy Thiệp đã tạo nên một hình tượng con người vừa thấp bé vừa đau đớn nhưng vẫn còn nguyên nhu cầu yêu thương. Cún không chỉ là nạn nhân của đói rét và bất công, mà còn là lời tố cáo sâu sắc một xã hội sẵn sàng chối bỏ nhân tính của kẻ yếu. Qua nhân vật này, nhà văn buộc người đọc phải đối diện với một câu hỏi lạnh lẽo mà day dứt: khi con người không được nhìn nhận như một con người, thì mọi giá trị đạo đức sẽ đi về đâu?