NLVH Phân tích nhân vật bà cụ trong truyện ngắn Mây trắng còn bay của Bảo Ninh

Đề bài: Hãy viết bài văn nghị luận phân tích nhân vật bà cụ trong truyện ngắn “Mây trắng còn bay” của Bảo Ninh.

MÂY TRẮNG CÒN BAY
Bảo Ninh
Máy bay cất cánh trong mưa. Tiếng càng bánh xe gấp lại có vẻ mạnh hơn bình thường dội độ rung vào thân máy bay. Tôi tiếc là đã không nghe lời vợ. Đáng lý nên trả vé, đừng theo chuyến này. Ngày xấu, giờ xấu, thời tiết xấu. Máy bay hẫng một cái như hụt bước. Tay vận complet ngồi bên cạnh tôi mặt nhợt đi, mắt nhắm nghiền, cặp môi run run. Tôi bấu chặt các ngón tay vào thành ghế. Con người tôi bé tí hin treo trên vực sâu đang càng lúc càng sâu thẳm.
– Mây ngay ngoài, các bác kìa! – bà cụ ngồi ở ghế trong cùng, kề cửa sổ, thốt kêu lên.
Chiếc TU đã lấy được độ cao cần thiết, bắt đầu bay bằng. Hàng chữ điện “Cài thắt lưng an toàn” đã được tắt đi. Nhưng ngoài cửa sổ vẫn cuồn cuộn mây.
– Mây cận quá, bác nhỉ, với tay ra là với được – Bà cụ nói – Y thể cây lá ngoài vườn.
Tay vận complet nhấc mi mắt lên. Môi y mím chặt, vẻ căng thẳng đổi thành quàu quạu.
– Vậy mà sao nhiều người họ kháo là tàu bay trỗi cao được hơn mây bác nhỉ?
Tay nọ làm thinh.
– Chả biết đâu trời đâu đất thế này biết lối nào mà về bến, thưa các bác?
Không được trả lời, bà cụ chẳng dám hỏi han gì thêm. Bà ngồi im, ôm chặt trong lòng một chiếc làn mây. Hình vóc bé nhỏ, teo tóp của bà như chìm lấp vào thân ghế. Khi cô tiếp viên đẩy xe đưa bữa điểm tâm đến, bà không muốn nhận khay đồ ăn. Bà bảo cơm nước lạ kiểu chẳng đũa bát gì chẳng quen, mấy lại đã ăn no bụng hồi sớm, mấy lại cũng thực tình là già chẳng có lắm tiền. Cô gái ân cần giải thích để bà cụ yên tâm rằng giá của suất ăn này đã được tính gộp trong tiền vé.
– Thảo nào hai lượt tàu bay những triệu bạc – bà cụ nói – Vậy mà lúc biếu già tấm vé các chú không quân cùng đơn vị với con trai già ngày nọ bảo là tốn có trăm ngàn. Các chú ấy cho già thì có, chứ còn tính ở quê đừng nói triệu với trăm ngàn, ngàn với trăm cũng khó.
Bà cụ hạ chiếc bàn gấp xuống song không bày bữa ăn lên đấy. Tất cả các thứ hộp thứ gói trên khay bà dồn hết vào chiếc làn mây. Bà chẳng ăn chút gì. Lúc người ta mang đồ uống đến, bà cũng chỉ xin một cốc nước lọc. Bà hỏi cô tiếp viên:
– Đã sắp đến sông Bến Hải chưa con?
– Dạ thưa – Cô gái nhìn đồng hồ đeo tay – Còn chừng dăm phút nữa ạ. Nhưng thưa cụ vì chúng ta bay trên biển nên không ngang qua sông mà sẽ chỉ ngang qua vùng trời vĩ tuyến 17.
– Lát qua đấy con bật dùm già cái cửa tròn này con nhé, cho thoáng.
– Ấy chết, mở thế nào được ạ. Cô gái bật cười.
Ngoài cửa sổ nắng loé lên, cánh máy bay lấp lánh, nhưng chỉ trong chốc lát. Trên rất cao này, trời vẫn còn mây. Người tôi nôn nao như ngồi trên đu quay. Chưa chuyến nào thấy mệt như chuyến này. Có lẽ vì cơn bão đang hoành hành ở miền trung nên không trung đầy rẫy ổ gà. Máy bay chòng chành, dồi lắc, bên thân và dưới sàn khe khẽ phát ra những tiếng răng rắc như sắp rạn.
Tay vận complet xoè diêm châm thuốc. Là dân nghiện nhưng lúc này tôi thấy gai với khói. Lẽ ra y nên xuống phía dưới mà thả khí chứ chẳng nên phớt lờ hàng chữ “không hút thuốc” sáng nay trước mũi y như vậy, tôi sẽ uể oải thầm nghĩ, đậy tờ báo lên mặt và nhắm mắt lại. Giấc ngủ thiu thiu chầm chậm trườn tới.
– Làm cái gì vậy? Hả! Cái bà già này!
Tôi giật bắn mình. Tôi bị giằng khỏi giấc ngủ không phải vì tiếng quát, tay ngồi cạnh tôi không quát to tiếng, chỉ nạt, nạt khẽ thôi, đủ nghe. Nhưng âm hưởng của nỗi hoảng hốt và sự cục cằn trong giọng y như tát vào mặt người ta. Thận trọng, tôi liếc nhìn. Khói thuốc và cặp vai to đùng của y che khuất cả bà cụ già, cả ô cửa sổ.
– Này, cô kia, cô nhân viên! – Y sang trọng đứng dậy mắng – Tới mà nhìn! Đây là hàng không hay là cái xô bếp? Là phi cơ hay là cái miếu thờ thế này, hả?
– Van bác… – Bà cụ sợ sệt – Bác ơi, van bác… Chẳng là, bác ạ, bữa nay giỗ thằng cả nhà tôi. Non ba chục năm rồi, bác ơi, tôi mới lên được đến miền cháu khuất.
Tay nọ gần như bước xéo lên đùi tôi, xấn ra lối đi. Bộ mặt hồng hào bừng bừng giận dữ và khinh miệt.
Bà cụ ngồi, lặng phắt, lưng còng xuống, hai bàn tay chắp lại, gầy guộc. Trên chiếc bàn gấp bày đĩa hoa cúng, nải chuối xanh, mấy cái phẩm oản và ba cây nhang cắm trong chiếc cốc thuỷ tinh đựng gạo. Một bức ảnh ép trong tấm kính cỡ bàn tay để dựng vào thành cốc.
Cô tiếp viên vội đi tới. Cô đứng sững bên cạnh tôi. Không hề kêu lên, không thốt một lời, cô lặng nhìn.
Máy bay vươn mình nâng độ cao vượt qua trần mây. Sàn khoang dốc lên. Cái bàn thờ nhỏ bé bỏng của bà cụ già hơi nghiêng đi. Tôi xoài người sang giữ lấy cái khung ảnh. Tấm ảnh được cắt ra từ một tờ báo, đã cũ xưa, nhưng người phi công trong ảnh còn rất trẻ.
Khói nhang nhả nhè nhẹ, bốc lên dìu dịu, mờ mỏng trong bầu không khí lành lạnh của khoang máy bay. Những cây nhang trên trời thẳm toả hương thơm ngát. Ngoài cửa sổ đại dương khí quyển ngời sáng.
(Trích Bảo Ninh những truyện ngắn, NXB Trẻ, 2021)
Chú thích: Nhà văn Bảo Ninh sinh năm 1952 tại Nghệ An. Chiến tranh và hậu chiến là đề tài bao trùm trong sáng tác của ông. Nhà văn khai thác đề tài này từ hoài niệm, suy ngẫm của người trong cuộc khi bước ra khỏi cuộc chiến, từ đó cho thấy những khó khăn, phức tạp của đời sống cùng những tổn thất, mất mát nặng nề mà chiến tranh để lại. Mây trắng còn bay của Bảo Ninh là truyện ngắn viết sau năm 1975. Tác phẩm ra đời trong thời kì đất nước hoà bình và bước vào giai đoạn đổi mới toàn diện.

Dàn ý NLVH về ý kiến: “Trong thế gian này chúng ta xót xa không chỉ vì lời nói và hành động của những kẻ xấu mà còn là sự im lặng đáng sợ của những người tốt”- Martin Luther King

Giới thiệu về tác giả, tác phẩm, nhân vật bà cụ

Bảo Ninh là nhà văn nổi bật với đề tài chiến tranh và hậu chiến. Tác phẩm mang đậm chất nhân văn, phản ánh những mất mát, đau thương nhưng cũng chan chứa tình người.

Nhân vật bà cụ trong truyện là hình tượng điển hình cho những người mẹ Việt Nam suốt đời tần tảo, nhọc nhằn, chịu đựng những đau thương của chiến tranh.

Chiến tranh đã lùi xa, nhưng những đau thương, mất mát mà nó để lại vẫn còn hằn sâu trong tâm khảm của bao thế hệ. Văn học, với sứ mệnh lưu giữ ký ức và truyền tải những giá trị nhân văn, đã khắc họa những số phận, những nỗi đau chưa bao giờ nguôi ngoai. Trong dòng chảy ấy, Bảo Ninh – nhà văn nổi bật với đề tài hậu chiến – đã xây dựng hình tượng bà cụ trong tác phẩm của mình như một biểu tượng đầy ám ảnh về sự hi sinh, nỗi mất mát của những người mẹ Việt Nam. Nhân vật ấy không chỉ khắc khoải với ký ức về người con đã hi sinh, mà còn đại diện cho những vết thương chưa bao giờ lành của cả dân tộc.

Tóm lược nội dung câu chuyện

Câu chuyện xoay quanh chuyến bay của bà cụ, người mẹ có con trai là chiến sĩ phi công đã hi sinh gần 30 năm trước. Bà lên máy bay không phải để đi du lịch hay thăm ai, mà để thắp hương cho con trai trên vùng trời nơi con đã ngã xuống. Hành động đơn giản nhưng đầy thiêng liêng ấy gợi lên bao nỗi xót xa về chiến tranh, về nỗi đau của những người ở lại.

Phân tích hình ảnh bà cụ – nhân vật trung tâm

Ngoại hình: Bà cụ hiện lên với dáng người bé nhỏ, lưng còng, đôi tay gầy guộc. Những nét miêu tả như “hình vóc bé nhỏ, teo tóp của bà như chìm lấp vào thân ghế” hay “hai bàn tay gầy guộc” nhấn mạnh sự khắc khổ, nhọc nhằn của một người mẹ đã dành cả cuộc đời cho con.

Cử chỉ: Bà cụ ít nói, không dám làm phiền ai. Khi được phát đồ ăn, bà lặng lẽ gom hết vào chiếc làn mây, chẳng ăn chút gì, chỉ xin một cốc nước lọc. Điều đó thể hiện sự chắt chiu, giản dị của người mẹ quê, cũng như sự trân trọng từng chút của cải, vật chất.

Lời nói: Lời nói của bà cụ chứa đầy sự kính cẩn, nhún nhường với những từ ngữ đưa đẩy như “các bác kìa, bác nhỉ”, “các chú cho già thì có”… Điều này phản ánh đặc trưng của những người phụ nữ nông thôn: chân chất, hiền lành, xởi lởi nhưng cũng đầy ý tứ.

Hành động: Bà mang theo đồ lễ, bày bàn thờ trên máy bay để tưởng nhớ con trai. Đó là hành động vừa xúc động, vừa đau đớn. Bà cụ lặng lẽ thực hiện nghi lễ trong nỗi nhớ con vô hạn, giữa không gian hiện đại của máy bay – nơi mà dường như ít ai còn để tâm đến quá khứ.

Bằng nghệ thuật xây dựng nhân vật chân thực, Bảo Ninh đã khắc họa thành công hình tượng bà cụ – một người mẹ giàu tình yêu thương, hi sinh cả đời cho con. Bà không chỉ là một cá nhân, mà là biểu tượng cho hàng nghìn người mẹ Việt Nam đã mất con trong chiến tranh.

Đặc sắc nghệ thuật xây dựng nhân vật bà cụ

Tình huống truyện: Một người mẹ thắp hương cho con trai trên máy bay – một tình huống đời thường nhưng đầy éo le, qua đó làm nổi bật bi kịch cá nhân và nỗi đau chung của dân tộc.

Nghệ thuật khắc họa nhân vật: Không đặt tên cho nhân vật giúp hình tượng bà cụ có tính khái quát cao, đại diện cho những bà mẹ mất con trong chiến tranh. Nhân vật tay vận com-lê lại là biểu tượng cho sự vô tâm của con người thời hiện đại.

Chi tiết nghệ thuật giàu ý nghĩa: Hình ảnh bàn thờ trên máy bay, bức ảnh người con trai… là những chi tiết đắt giá, gợi lên sự tiếc thương và nhắc nhở về quá khứ.

Kết cấu truyện: Mở đầu bằng cảnh thời tiết xấu, kết thúc với khung cảnh “đại dương khí quyển ngời sáng”, tạo sự đối lập đầy nghệ thuật. Qua đó, nhà văn thể hiện niềm tin vào sự bất tử của những người lính đã hi sinh vì Tổ quốc.

Đánh giá

Tác phẩm không chỉ ca ngợi tình mẫu tử thiêng liêng mà còn gợi lên lòng thương cảm với những bà mẹ đã mất con vì chiến tranh.

Truyện khắc họa nỗi đau khôn nguôi của con người trong và sau chiến tranh: những người lính trẻ ngã xuống khi tuổi đời còn quá trẻ, những người mẹ phải sống cả quãng đời còn lại trong nỗi nhớ thương vô tận.

Đồng thời, tác phẩm cũng phê phán sự thờ ơ, vô tâm của một số người thời bình, những người đã quên đi những mất mát đau thương của dân tộc.

Bằng tài năng và tấm lòng, Bảo Ninh đã viết nên một câu chuyện giàu cảm xúc, lay động lòng người, khiến mỗi chúng ta phải suy nghĩ về quá khứ và trân trọng những gì mình đang có.

Nhân vật bà cụ trong truyện của Bảo Ninh không chỉ là một con người cụ thể mà còn là biểu tượng cho biết bao bà mẹ Việt Nam đã trải qua những năm tháng đau thương, mất mát. Qua hình ảnh ấy, tác phẩm đã khắc họa sâu sắc tình mẫu tử thiêng liêng, đồng thời thể hiện sự tiếc thương với những con người đã ngã xuống vì hòa bình. Câu chuyện không chỉ là một hồi ức về chiến tranh mà còn là một lời nhắc nhở về lòng biết ơn, về cách con người thời bình nên đối xử với quá khứ. Nghệ thuật xây dựng nhân vật đầy tinh tế của Bảo Ninh giúp tác phẩm trở nên ám ảnh và xúc động, để lại trong lòng độc giả những suy ngẫm không nguôi về sự hi sinh và giá trị của hòa bình.