Đề bài: Phân tích nhân vật chị Hiên trong đoạn trích Trở lại cố hương
TRỞ LẠI CỐ HƯƠNG
Vũ Thị Huyền Trang
(Tóm lược: Chị Hiên sinh ra và lớn lên ngoài Hà Nội nhưng khi học cấp 2 gia đình phải chuyển vào Bình Dương làm ăn và kiếm sống. Bao nhiêu năm trôi qua chị luôn nhung nhớ tha thiết và mong ngóng trở về quê, giờ đã lập khi lời hỏi của con về quê hương Hiên quyết định trở về thăm quê một lần.)
Chị mang theo bức di ảnh của mẹ trong hành trình trở về. Lúc máy bay lao vút lên bầu trời mênh mông mây trắng, Hiên tưởng như có mẹ mỉm cười. Tụi nhỏ thích mê, chúng liên tục hỏi về vùng đất mấy mẹ con sẽ đặt chân. Mùa này quê ngoại có những gì? Có dòng sông Kinh Thầy, cánh cò cõng nắng qua sông, những luống hành, ruộng dưa, cánh đồng lúa mướt xanh màu mỡ. Ở nơi đó còn họ hàng, mồ mả cha ông. Có cả vùng trời ký ức tuổi thơ đã vỗ về mẹ lũ trẻ suốt những năm tháng xa quê bươn chãi với đời. Hà Nội đón mấy mẹ con bằng một cơn mưa rào. Nhưng lúc gần về đến quê nhà thì mưa tạnh, trên bầu trời xuất hiện cầu vồng. Tụi nhỏ nói với nhau:
– Chưa gì đã thấy chuyến đi này may mắn.
– Đi đâu mà đi. Đây là chính là trở về, mẹ nhỉ?
Hiên nắm chặt tay tụi nhỏ. Hệt như lần rời quê vào miền Đông mẹ cũng nắm chặt tay chị em Hiên như thế. Đúng lúc ấy chuông điện thoại reo lên. Chồng Hiên hỏi mấy mẹ con đã về đến đâu rồi? Có say xe không? Nhớ dẫn các con thưởng thức món bún cá rô đồng “đảm bảo các con sẽ thích”. Anh hứa sẽ bay ra sớm cùng mấy mẹ con ngay khi chuyến công tác miền Tây kết thúc. Bác tài hỏi Hiên đi xa nhiều năm như thế, mọi thứ đã đổi thay sao vẫn nhớ được từng ngõ rẽ? Chị nói những con đường này mình vẫn thường đạp xe đi học trong những giấc mơ. Xe dừng trước cổng ngôi nhà có giàn hoa giấy đỏ, bà dì đã đợi sẵn ở đó, vừa thấy mẹ con Hiên bước xuống đã chạy lại ôm chầm lấy. Vòng tay của dì thân thuộc như vòng tay của mẹ khiến Hiên rơi nước mắt. Bữa cơm vừa được dọn ra, ngoài cổng đã lao xao tiếng nói cười. Biết mẹ con Hiên về anh em họ hàng ai cũng vội chạy sang thăm hỏi. Chuyện cũ ôn lại như vừa mới hôm qua. Như thể con bé Hiên sáu tuổi vừa nhận từ tay dì tô canh cá nấu chua, vừa đi vừa sợ vấp phải đá sỏi trên đường. Người chị từng trốn ngủ trưa cùng Hiên đi mò cua bắt ốc giờ tuổi đã ngoài bốn mươi, tóc trên đầu lẫn vài sợi trắng. Đứa em gái nhỏ con nhà cậu, mẹ mất sớm, Hiên từng bế đi xin sữa quanh làng giờ cũng đã hai con. Trên mâm cơm chiều vẫn những món thân quen. Cà pháo, canh cua, cá kho đúng vị mẹ ngày xưa vẫn nấu. Tụi nhỏ rất nhanh làm quen với nhau. Cũng phải thôi bởi trong chúng đều có giọt máu đào của anh em dòng họ. Thoáng cái đã thấy chúng mất hút sau những tán cây chỉ còn vọng lại những tiếng cười khúc khích. Hiên ngồi dưới gốc cây khế ngọt nhà dì xòe tay đón từng chùm nắng. Chiều muộn lũ trẻ trở về nhà khoe chiến lợi phẩm của mình. Mấy chú dế tội nghiệp nhảy tanh tách trong chai nhựa ngó nghiêng tụi nhỏ đang chụm đầu quan sát. Nhìn bộ quần áo lấm lem bùn đất của con khiến Hiên nhớ mình cũng từng có những tháng ngày tuổi thơ nghèo khó nhưng hạnh phúc. Đêm ấy mắc võng ngoài hiên ngó trăng tròn treo lủng lẳng trên tàu lá cau, con gái Hiên chợt hỏi:
– Vậy nhà ông bà ngoại ngày xưa ở chỗ nào vậy mẹ? Sao mẹ không dẫn chị em con đến đó thăm?
– Nhà ông bà ngày xưa ở ngay gần đây thôi con à. Cách có vài ba bước chân, chỉ có điều bây giờ đã thành nhà người khác.
– Chắc là mẹ buồn lắm đúng không ạ? Giống như lúc mình bán nhà để chuyển đi nơi khác, nhìn chủ mới đến ở, con cũng thấy rất buồn.
Chị vỗ về con ngủ một giấc quê quá đỗi yên bình.
Sáng hôm sau Hiên dẫn các con thăm lại căn nhà cũ năm xưa. Chị đứng tần ngần ngoài cổng nhìn vào bên trong và nhận ra chẳng còn dấu vết gì quen thuộc. Hàng rào được xây cao, không còn là hàng cây cúc tần hổng chỗ này chỗ khác. Bây giờ chị ngước mắt ngẩn ngơ nhìn tường rào kiên cố. Bỗng một con bướm trắng từ đâu đó đậu vào vai Hiên rồi dập dờn bay qua tường rào vào trong khu vườn cũ. Con gái Hiên lắc lắc tay mẹ hỏi:
– Mình có xin nhà chủ vào bên trong không mẹ?
– Thôi con à. Mọi kỷ niệm đều không còn hiện hữu ở đây. Tất cả đều đã nằm trong tâm trí mẹ. Chúng mình đi thôi con.
Trước đây Hiên chưa từng nghĩ khoảnh khắc quay lưng bước đi chị lại thấy nhẹ lòng đến thế. Quê hương thật ra chẳng bao giờ xa xôi. Dù chúng ta có đi bao lâu và bao xa thì quê hương vẫn luôn tồn tại trong chính mỗi con người…
(Trích “Báo Quảng Nam”, số ra ngày 24/03/2024)
Dàn ý Phân tích nhân vật chị Hiên trong đoạn trích Trở lại cố hương
Mở bài
– Giới thiệu tác giả và tác phẩm: Tác giả bài viết là một cây bút trẻ trên báo Quảng Nam, truyện ngắn “Chị Hiên trở về” được đăng trên chuyên mục VOV ngày 24/03/2024.
– Tác phẩm là lời thủ thỉ, nhẹ nhàng mà sâu sắc về tình yêu quê hương, gắn bó máu thịt với ký ức tuổi thơ và những con người thân quen.
– Nhân vật trung tâm là chị Hiên – một người phụ nữ bình dị, mang trong mình nỗi nhớ quê hương sâu đậm, là hiện thân của những người xa quê luôn hướng về nguồn cội.
Có những điều tưởng chừng chỉ là quá khứ, vậy mà lại neo giữ tâm hồn con người suốt cả cuộc đời – đó là quê hương. Truyện ngắn “Chị Hiên trở về” như một khúc vọng cổ nhẹ nhàng vang lên từ miền ký ức, kể lại hành trình tìm về nguồn cội của chị Hiên – người phụ nữ xa quê mang theo nỗi nhớ mẹ, nhớ đất, nhớ làng. Qua câu chuyện ấy, tác giả không chỉ gợi lại khung cảnh thân quen của một miền quê Bắc bộ mà còn làm bật lên vẻ đẹp sâu thẳm trong tâm hồn một người con xa xứ – đó là tình yêu quê hương mãnh liệt và cảm động.
Thân bài
– Khái quát truyện ngắn và nhân vật chính:
– Đề tài: Khai thác chủ đề quê hương – một đề tài gần gũi và giàu cảm xúc.
– Xuất xứ: Trích từ báo Quảng Nam, Đài tiếng nói Việt Nam – VOV (24/03/2024).
– Tóm tắt nội dung: Câu chuyện theo chân chị Hiên – một người phụ nữ đã rời xa quê hương Hải Dương từ thuở nhỏ – trở về với con sau nhiều năm xa cách. Qua hành trình ấy, chị mang theo ký ức về mẹ, những món ăn xưa, khung cảnh làng quê. Mặc cho mọi thứ đã đổi thay, tình cảm dành cho quê hương vẫn nguyên vẹn.
– Phân tích nội dung và nghệ thuật truyện ngắn:
* Phần 1: Hành trình trở về quê của chị Hiên
– Nhân vật chị Hiên được khắc họa qua nội tâm và dòng cảm xúc, không thiên về ngoại hình hay hoàn cảnh cụ thể. Chính điều đó làm nổi bật dòng chảy hoài niệm và sự gắn bó với quê hương.
– Chị sinh ra ở Hà Nội, lớn lên tại Bình Dương – dấu hiệu của một gia đình bươn chải. Nhưng trong tâm thức chị, Hải Dương – nơi chôn nhau cắt rốn – vẫn là mảnh đất không thể rời xa.
– Tâm trạng chị Hiên trên đường về: xúc động, hồi hộp, khắc khoải. Hình ảnh chị mang theo di ảnh mẹ, nắm tay con như chính mẹ chị từng nắm tay chị – là biểu tượng của sự nối tiếp giữa các thế hệ, tình mẹ và gốc rễ quê hương.
– Chị nhớ từng hình ảnh xưa: cánh cò, dòng sông, ruộng dưa, luống hành…
⇒ Tất cả tạo nên một thế giới ký ức đậm đà và sâu lắng, gợi lên trong người đọc sự đồng cảm về những điều thiêng liêng mà ta thường quên mất giữa dòng đời hối hả.
* Phần 2: Những ngày ở quê và sự rung động của trái tim người con xa xứ
– Khi vừa đến nơi, chị Hiên được chào đón bằng tình cảm thân thương: dì chờ đón, họ hàng sang hỏi thăm.
– Bữa cơm quê với những món ăn “mẹ từng nấu” làm sống lại tuổi thơ.
– Các cuộc trò chuyện, những chi tiết giản dị như canh cá, tiếng cười nói, những đứa trẻ cùng chơi gợi lại cả một miền kỷ niệm xưa cũ trong tâm hồn chị.
– Quan sát lũ trẻ chơi đùa khiến chị nhận ra sự nối tiếp của tuổi thơ, từ đời mình sang con cái – một sự truyền nối tình cảm âm thầm mà bền chặt.
– Khi về thăm nhà cũ, mọi thứ đã khác. Cảnh vật đổi thay khiến chị bâng khuâng, hụt hẫng – nhưng cũng là khoảnh khắc để chị hiểu: “Quê hương là nơi không chỉ hiện hữu bên ngoài mà còn sống mãi trong tâm trí mỗi người”.
– Nhận xét và nghệ thuật thể hiện:
– Truyện ngắn không kịch tính, không cao trào – nhưng cảm xúc dâng đầy qua những dòng hoài niệm giản dị.
– Cách xây dựng nhân vật theo mạch suy nghĩ, hồi tưởng – giúp khơi gợi tình cảm trong lòng người đọc một cách nhẹ nhàng nhưng sâu lắng.
– Ngôn ngữ dung dị, gần gũi – hình ảnh đời thường như dòng sông, bữa cơm, tiếng cười làm nên một không gian quê chân chất mà xúc động.
– Truyện khơi dậy lòng biết ơn cội nguồn, trân quý tuổi thơ, nhắc nhở mỗi người đừng quên nơi ta đã từng thuộc về.
– Liên hệ:
– Có thể liên hệ với bài thơ “Quê hương” – Tế Hanh hay “Bài học đầu cho con” – Đỗ Trung Quân – đều ca ngợi tình yêu quê hương qua hình ảnh bình dị, xúc cảm tự nhiên.
Kết bài
– Truyện ngắn “Chị Hiên trở về” là lời thủ thỉ ấm lòng về tình quê, gợi lên khát khao được trở lại nơi chốn xưa trong tâm hồn người xa xứ.
– Bằng cách xây dựng nhân vật giàu nội tâm, cùng những chi tiết đời thường mà chân thật, tác phẩm đã để lại dư âm sâu sắc trong lòng người đọc về ý nghĩa thiêng liêng của hai tiếng “quê hương”.
Dù thời gian có thể làm phai mờ những khung cảnh, và con người có thể bị cuốn đi bởi những hành trình xa xứ, nhưng tình cảm dành cho quê hương luôn là ngọn lửa âm ỉ cháy trong tim. “Chị Hiên trở về” không chỉ là câu chuyện của một người phụ nữ về lại nơi chôn rau cắt rốn, mà còn là lời nhắc nhở ta: hãy trân trọng những ký ức, những gốc rễ đã làm nên con người mình hôm nay.
Bài văn mẫu Phân tích nhân vật chị Hiên trong đoạn trích Trở lại cố hương
Bài văn mẫu: Phân tích truyện ngắn “Chị Hiên trở về”
Giọng văn học sinh giỏi, cảm xúc, tự nhiên, không khuôn sáo máy móc
Có những điều đi xa rồi ta mới thấy mình thuộc về. Có những miền đất tưởng đã ngủ yên trong ký ức, vậy mà chỉ một cơn gió nhẹ, một vệt nắng chiều hay một bữa cơm dân dã thôi cũng đủ làm sống dậy cả một vùng thương nhớ. Quê hương là thế — không ồn ào mà âm ỉ, không hiện diện thường trực mà khắc sâu đến từng hơi thở. Truyện ngắn “Chị Hiên trở về” là một lời thủ thỉ dịu dàng như thế, nhắc nhớ ta về một miền ký ức chưa từng cũ, nơi có mẹ, có tuổi thơ, có những con người từng chở che ta qua bao mùa mưa nắng. Nhân vật chị Hiên là hiện thân của bao người con xa quê, mang trong mình trái tim đầy ắp yêu thương và hoài niệm, để rồi trong một chuyến trở về, tất cả quá khứ và hiện tại cùng hòa thành một nỗi xúc động nghẹn ngào.
Câu chuyện được trích đăng trên báo Quảng Nam (VOV) ngày 24/3/2024, thuộc thể loại truyện ngắn không cầu kỳ cốt truyện, không gay cấn tình tiết, nhưng lại chạm tới điều sâu kín nhất trong tâm hồn mỗi người – đó là tình quê. Nhân vật chính – chị Hiên – từng sống tại Hải Dương, vì hoàn cảnh gia đình, phải chuyển vào miền Đông lập nghiệp khi còn nhỏ. Giờ đây, sau bao năm xa cách, chị mang theo di ảnh của mẹ và hai đứa con nhỏ về lại làng xưa. Câu chuyện không kể quá nhiều hành động, mà chủ yếu là những dòng hồi tưởng, những đoạn cảm xúc trào dâng mỗi khi chị Hiên đối diện với cảnh vật thân quen hay ký ức tuổi thơ.
Chị Hiên không được miêu tả cụ thể về ngoại hình, địa vị hay công việc. Thay vào đó, tác giả đi vào miêu tả nội tâm, khai thác dòng cảm xúc chảy tràn trong tâm trí người con gái ấy. Khi máy bay bắt đầu hạ độ cao, Hiên nắm chặt tay hai đứa nhỏ – một hành động đơn giản nhưng gợi nhắc quá khứ, vì năm xưa mẹ chị cũng đã nắm tay các con rời làng ra đi. Cử chỉ ấy như một vòng tròn thời gian, gói trọn cả tình mẫu tử, tình quê trong bàn tay nhỏ bé của người phụ nữ mang họ Nguyễn.
Không phải ngẫu nhiên mà chị Hiên lại nhớ về “cánh cò cõng nắng qua sông”, về “ruộng hành, ruộng dưa, cánh đồng lúa mướt xanh”… Đó là những hình ảnh tưởng như rất đỗi quen thuộc, nhưng đối với một người xa quê, mỗi hình ảnh đều trở thành một viên ngọc trong kho tàng ký ức. Và rồi, khi bước chân về đến nơi, chị được chào đón không phải bằng nghi lễ, mà bằng “vòng tay của dì thân thuộc như vòng tay của mẹ”, bằng những món ăn xưa mẹ nấu, bằng tiếng cười và giọng nói của họ hàng thân thích. Những điều nhỏ bé ấy không chỉ là “hương vị” của quê hương, mà còn là minh chứng cho một thứ tình cảm chưa từng phai mờ.
Trong truyện, có một khoảnh khắc khiến người đọc không khỏi xúc động: khi chị Hiên đưa các con về thăm lại ngôi nhà cũ, nơi từng có hàng rào cây cúc tần nay đã thay bằng tường rào cao kiên cố. Chị đứng tần ngần, ánh mắt ngẩn ngơ, bởi mọi thứ đã khác. Nhưng chính khi nhận ra “mọi kỷ niệm đều không còn hiện hữu ở đây”, chị lại thấy lòng mình nhẹ đi. Quê hương – chị hiểu – không chỉ là nơi chốn. Quê hương còn là những ký ức, những yêu thương đã thành máu thịt. Và điều đó sẽ sống mãi trong chị, qua chị, và trong cả các con chị.
Cách tác giả xây dựng truyện ngắn này rất đặc biệt. Không đối thoại nhiều, không nhân vật phụ phức tạp, nhưng lại rất “đời”. Những hình ảnh như “ngồi dưới gốc cây khế”, “theo dõi lũ trẻ chơi dế nhảy tanh tách trong chai nhựa”, hay “bữa cơm chiều có cà pháo, canh cua, cá kho” là những hình ảnh điển hình cho một làng quê Bắc bộ, và cũng là chất liệu làm nên hồn cốt cho truyện ngắn. Giống như câu thơ của Đỗ Trung Quân:
“Quê hương là gì hở mẹ
Mà cô giáo dạy phải yêu?”
Thì với chị Hiên, quê hương không cần phải học yêu, mà là điều tự nhiên nhất trong tim, như một dòng chảy ngầm mà mãnh liệt.
Nếu có ai từng đi xa, hẳn sẽ thấu hiểu nỗi nghẹn ngào của chị Hiên khi nhìn con mình chơi đùa trên mảnh đất ngày xưa mình từng lấm lem bùn đất. Cảnh vật có thể đổi thay, người xưa có thể không còn, nhưng cảm xúc thì ở lại – nguyên vẹn, dẫu chỉ là một chiếc nón rách hay một con đường làng xưa cũ. Khi chị dắt các con rời đi, câu nói “Quê hương thật ra chẳng bao giờ xa xôi” như một lời tự sự, mà cũng là một lời nhắn gửi cho bất kỳ ai đang mang trong mình nỗi nhớ quê.
Có lẽ, điều đẹp nhất của truyện ngắn này nằm ở sự chân thành. Câu chữ không khoa trương, không ẩn dụ phức tạp. Tác giả viết như kể chuyện, mà càng kể lại càng khiến người đọc rưng rưng. Truyện nhắc ta nhớ rằng: giữa muôn trùng của sống, đừng bao giờ lãng quên những điều làm nên bản thể của mình – những buổi chiều trên cánh đồng, tiếng ru mẹ hát, cái xoa đầu của ngoại hay mùi mồ hôi của cha giữa trưa hè nắng gắt.
“Chị Hiên trở về” không chỉ là một câu chuyện văn học. Đó là một khoảng lặng, một dòng suối mát cho những ai đang bộn bề giữa thành phố khói bụi. Đọc truyện, ta như được trở về nhà, như bắt gặp chính mình trong chị Hiên – một người đã từng đi xa, và đang khát khao quay về – về với lòng mình, về với quê hương.
Bởi như nhà thơ Tế Hanh từng viết:
“Tôi nhớ con sông quê hương
Con sông xưa in bóng những hàng tre
Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè
Tỏa nắng xuống lòng sông lấp loáng.”
Và như chị Hiên đã hiểu: Quê hương – dù thay đổi – vẫn luôn là nơi ta thuộc về.
