Đề bài: Trong “Truyện Kiều”, Đại thi hào Nguyễn Du đã có vần thơ đúc kết đớn đau về thân phận người phụ nữ “Đau đớn thay phận đàn bà/ Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung“. Từ lời thơ của Nguyễn Du, em hãy viết một đoạn văn khoảng 200 chữ Phân tích số phận người phụ nữ trong truyện Cây sa mộc chết đứng của Tống Ngọc Hân
CÂY SA MỘC CHẾT ĐỨNG – Tống Ngọc Hân
[…] Vào lúc Diu tưởng mình đã kiệt sức thì chân cô chạm vào một quầng lá khô đỏ sậm lưu cữu từ bao nhiêu mùa trải rộng trước mắt. Diu ngẩng mặt. Một tán lá đỏ rực che kín cả góc trời. Gốc cây to cả chục vòng tay ôm. Dưới tán cây, những cây khoai dại mọc từng vạt xanh um và những cái dây leo óng ánh mảnh mai bám quanh cọng lá. Diu mừng ứa nước mắt. Thuốc quý đây rồi. Diu mê mải gom lá thuốc đầy cái túi vải mang theo và chuẩn bị xuống núi. Trời sắp tối. Nhưng kìa…một con suối nhỏ, nước trong vắt, róc rách hiện ra trước mắt Diu, như níu kéo. Nhìn cái thân thể nhớp nhúa, lấm lem sau gần hai ngày chui rúc trong rừng, lại nhìn khung cảnh vắng lặng xung quanh, Diu bẽn lẽn cởi bỏ váy áo, cởi bỏ xà cạp và lội xuống suối. Cô lấy tay té nước lên người một cách sảng khoái…Đã đeo túi thuốc lên vai, nhưng như người bị bỏ bùa, Diu không quay lại mà liều lĩnh tiến về phía gốc cây cổ thụ màu trắng và khẽ chạm tay vào những vết nứt lớn trên vỏ cây. Diu chưa từng thấy loài cây nào đẹp, to và vững trãi đến vậy. Triệu triệu chiếc lá đỏ lăn tăn kết với nhau thành một cái ô khổng lồ, to gấp trăm gấp nghìn lần cái bầu trời mướp đắng sân nhà cô. Những tia nắng cuối ngày lọt qua tán lá dầy rơi xuống mắt Diu đỏ lựng như những giọt máu. Mắt Diu hoa lên như không nhìn thấy gì nữa. Cô nhắm mắt lại, ngồi xuống. Không thể nào cưỡng được nỗi thèm muốn ngả lưng lên đệm lá nữa rồi. Thảm lá khô êm như đệm lau và cơn gió như được chén no đã thôi gầm gào, chỉ còn khẽ chờn vờn, mơn man, mát dịu. Diu chìm vào sự vỗ về kì diệu mà lần đầu tiên cô được tận hưởng.
[…] Cô băng mình qua biển lửa rừng rực với hi vọng dòng suối sẽ cứu được mình. Diu cũng không thể tin là tại sao mình sống sót. Có lẽ, khi ấy, Diu chết luôn đi, còn hơn là sống. Sống với một khuôn mặt và thân hình nhì nhằng, dúm dó những sẹo. Sống mà người yêu bỏ mình đi lấy người khác. Thì sống có khác gì chết. Nhưng mà Diu lại không thể chết được. Vì bố mẹ cô đã phải bán cả trâu, cả ruộng và vay mượn khắp nơi để lấy tiền chữa chạy và cứu sống cô. Trước đây, cô rất hận Châu. Nhưng thời gian qua đi, cô lại nghĩ khác. Châu không có tội tình gì mà phải sống trọn đời trọn kiếp bên một người vợ xấu xí như cô. Với khuôn mặt bị ngọn lửa trút giận lên đến tang thương, cô không còn là Diu xinh đẹp rực rỡ như bông chuối rừng. Với đôi bàn tay biến dạng, cô không còn là Diu khéo léo với những chiếc thắt lưng hay ống tay áo thêu tơ xanh mềm như mảng cỏ xuân. Diu không còn là nỗi niềm khao khát của bao nhiêu đứa trai Huổi Tào nữa. […] […] Hình như, Diu còn nghe thấy cả tiếng thở của con thú đang rình mồi. Nếu là con thú đói, nó đã lăn xả vào cô mà banh mà xé. Diu giơ hai bàn tay ra phía trước khua khoắng với bản năng tự vệ. Rồi tay Diu chạm vào vật gì đó giống như là bàn tay người. Diu vội vàng ngoi khỏi đám lá khô và vùng dậy chạy thì bị bóng đen vô hình đè xuống. Diu cố giãy giụa để thoát ra nhưng cô càng giãy lại càng bị trói chặt bởi hai cánh tay chắc khỏe. Diu dồn hết sức vào đôi chân và đạp mạnh. Bóng đen ngã xuống thảm lá khô rào rạo. Diu vùng chạy được vài bước thì lại bị bóng đen đuổi kịp ôm lấy từ phía sau. Những ngón tay của bóng đen mù mờ giống như những sợi dây rừng cứ xiết chặt Diu lại. Diu như con nai bị trói chặt, nằm quằn quại trên lá khô chờ chết. Cả mười ngón tay ma quái rờ rẫm, sục sạo không bỏ sót vết sẹo nào trên cơ thể khiến Diu căng cứng sợ hãi. […] Diu chợt quên đi những đớn đau, cay đắng suốt mười năm. Quên đi ánh mắt đe dọa mà một người đàn bà vẫn ném vào cô những lúc hai người tình cờ đi qua nhau. Cô có cảm giác mình giống như cành củi khô bị ném vào biển lửa tình rừng rực. Cô quàng tay lên lưng người đàn ông, ghì mạnh xuống…
[…] Mùi giật lấy con dao từ tay Châu mà dằn dọc. “Không đi đâu cả, không phát gì nữa. Sao nó không chết luôn trong rừng đi. Còn về làm gì? Tôi chỉ muốn rắn độc cắn chết nó. Rắn không cắn chết nó thì tôi cũng giết chết nó có ngày”. Châu đứng dậy, nhìn con dao trong tay Mùi, bặm môi. Trong đầu Châu là đoạn kí ức hãi hùng bất chợt chạy về. Đó là trận cháy rừng thảm khốc. Khi Châu và mọi người băng qua cánh rừng nghi ngút khói lửa đến được nương thảo quả nhà Diu thì không thấy Diu và bóng dáng căn lều đâu cả. Mọi người chạy bổ đi các ngả. Chính Châu nhìn thấy Diu gục đầu trên một phiến đá dưới lòng suối. Toàn thân bầm dập, mặt cháy nham nhở đen và hai mắt nhắm nghiền. Châu tưởng Diu đã chết…
Sau bốn tháng cầu cứu khắp các thầy lang trong vùng, Diu trở về Huổi Tào. Châu là người đầu tiên đến thăm Diu. Trước mặt Châu là một hình hài lạ hoắc với những vết sẹo chạy ngang dọc trên khuôn mặt kéo hai con mắt lại gần nhau trông rất sợ, là đôi bàn tay không còn đủ mười ngón. Đó không phải là Diu xinh đẹp. Đó càng không phải là người con gái mười tám tuổi Châu yêu tha thiết, say đắm. Châu thất thểu bỏ về. Cố gắng đoạn tuyệt với những giọt nước mắt đau đớn loang ra từ hai khóe mắt kì dị. Món tiền cưới mà nhà Diu nhận của nhà Châu phải năm năm sau nhà Diu mới trả hết vì có bao nhiêu trâu bò, thóc lúa, họ bán hết đi để cứu lấy cái mạng Diu rồi…Nhưng còn những thứ Châu nợ Diu mà nhà Diu không bao giờ đòi lại được.
(Lược một đoạn:Sán không ưa Diu, nhân lúc Diu có thai, Sán ép bố mệ chồng đuổi Diu bị đuổi ra khỏi nhà. Diu đã phải vào rừng để giữ lấy đứa con. Sau khi đi lấy thuốc theo sự mách bảo của Diu, Sán có thai. Sán kể cho Diu nghe chuyện mình đi lên lấy thuốc bị bọn thổ phỉ hãm hiếp)
Diu nghe em dâu kể mà lòng đau buốt. Nước mắt cô đọng trên những ghềnh sẹo như những giọt sương nằm trong lòng chiếc lá khô quăn queo không thoát ra được, ứ đầy nhức nhối. Thằng Sùng tỉnh giấc nhìn quanh ngỡ ngàng. Nó rời khỏi lòng người đàn bà đã làm mẹ nó khóc và len lén leo lên đùi Diu. Nó đưa cả hai bàn nhỏ xíu lên mặt Diu mà vét nước mắt trên những lõm sẹo. […] Mùi buột miệng than thở. “Lạ thật, em dâu nó cũng đẻ được con trai”. Mọi khi Châu vẫn im lặng. Lần này, Châu bỗng nhiên nổi cáu, liệng cái búa đang bổ củi ra vườn. “Mày chỉ muốn người ta không có con thôi. Bụng mày xấu quá”. Rồi Châu quay ngoắt người đi xuống đường. Mùi chạy theo, tới đầu cổng thì vịn vào cây sa mộc mà dừng lại. Nước mắt Mùi ứa ra. Những lời nói như dòng nước lạnh mà Châu vừa xối lên đầu Mùi khiến Mùi choáng váng. Hồi con gái, Mùi từng định ăn lá ngón khi thấy Châu yêu và đòi cưới Diu. Mùi từng rất đau lòng khi thấy bản trên bản dưới bàn tán, ca tụng vẻ đẹp và nết na của Diu, trong khi Mùi cũng xinh đẹp không kém. Châu đã chọn Diu chứ không phải Mùi cho đến tận ngày rừng cấm bị gã đốt than làm cháy một vùng rất rộng. Bao nhiêu cây cổ thụ không có chân chạy, chết đứng. Bao nhiêu con chim có cánh bay, bao nhiêu con thú có bốn chân chạy nhanh như gió, chết nằm. Tất cả đều chết. Mà Diu lại không chết mới lạ. Sống thì sống, nhưng Mùi không muốn Diu có được hạnh phúc. Thậm chí Mùi còn cầu mong đứa con của Diu bị con thú gì đó ngoài rừng chạy vào cắn chết, hoặc tha đi nữa cơ. Mùi muốn Diu đau hơn cả khi bị lửa hành hạ, đau đến mức phải ăn lá ngón mà chết đi. Nhẽ ra, Mùi chỉ đẻ hai đứa con cho đỡ khổ, nhưng vì muốn Diu tức tối đến phát điên, nên Mùi đẻ đứa thứ ba đấy. Mùi từng bắt Châu thề độc rằng. Nếu mà Châu dan díu qua lại với Diu thì cái cây sa mộc này chết đứng. Mỗi bình minh thức dậy, Mùi bước ra sân, nhìn cái cây sa mộc trước, rồi mới nhìn mặt chồng con sau. Dạo này Châu ăn nói, khóc cười rất lạ. Triền miên say. Say rồi hát vu vơ những câu hát của bọn trai chưa vợ đang bập bùng yêu đương.
(Lược 1 đoạn: Có người xuất hiện trước Sùng, con trai Diu, nhận làm bố, khi đi tiêm thằng bé nhìn thấy người đàn ông là bố nên không khóc nữa).
[…] Mùi chĩa mũi dao lên ngọn cây sa mộc, quát lớn “tùa chi tùa?”. Hai đứa mếu máo gật đầu. Thế ra mắt Mùi nhìn không nhầm. Cây sa mộc đang chết. Chết từ ngọn mà xuống. Mùi nhăm nhăm con dao trong tay, nước mắt đầm đìa. Cô ngước nhìn tán lá sa mộc lần cuối cùng rồi vung dao chém tới tấp vào gốc cây. Cây sa mộc từ từ nghiêng về phía mặt trời đang lặn rồi ngã sóng soài xuống đất. Từ trên tán lá úa vàng héo hon của nó, những giọt sương đêm cuối cùng run rẩy tuột xuống.
(Tống Ngọc Hân sáng tác năm 2016, In tạp chí VNQĐ, Tập Kiều Mạch Trắng)
Dàn ý Phân tích số phận người phụ nữ trong truyện Cây sa mộc chết đứng của Tống Ngọc Hân
Mở bài
• Dẫn dắt bằng câu thơ nổi tiếng của Nguyễn Du, mở ra liên hệ với chủ đề số phận phụ nữ trong văn học.
• Giới thiệu tác phẩm “Cây sa mộc chết đứng” và nhà văn Tống Ngọc Hân.
• Nêu vấn đề: Số phận đau thương của người phụ nữ vùng cao được thể hiện qua ba nhân vật nữ chính.
• Định hướng nội dung bài viết: Phân tích từng nhân vật và rút ra tiếng nói nhân đạo của tác phẩm.
“Đau đớn thay phận đàn bà – Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung”, câu thơ đầy xót xa của Nguyễn Du vẫn còn nguyên tính thời sự khi ta soi chiếu vào hình ảnh người phụ nữ trong văn học hiện đại. Truyện ngắn Cây sa mộc chết đứng của Tống Ngọc Hân là một minh chứng rõ ràng cho nỗi đau kéo dài của những thân phận phụ nữ vùng cao – những con người luôn sống trong bóng tối của định kiến, tổn thương và bất công.
Thân bài
- Trước hết, lời thơ của Nguyễn Du không chỉ là tiếng thở dài cho Kiều mà còn là tiếng nói chung cho bao thế hệ phụ nữ chịu thiệt thòi. Trong xã hội cũ, người phụ nữ thường là nạn nhân của tư tưởng phong kiến khắt khe, của định kiến và số phận trớ trêu. Truyện ngắn của Tống Ngọc Hân đã tiếp nối tiếng nói ấy, phản ánh số phận những người phụ nữ tưởng chừng nhỏ bé mà lại mang trong mình những bi kịch không thể nguôi ngoai.
- Diu là nhân vật mang nỗi đau đầu tiên. Cô từng là một thiếu nữ có nhan sắc, có tình yêu, nhưng lại bị hủy hoại bởi những định kiến khắc nghiệt. Khi mất đi người yêu, Diu không chỉ đánh mất niềm tin mà còn bị gắn mác “chửa hoang” – một vết nhơ không thể rửa trong xã hội khép kín. Cô bị ruồng bỏ, đẩy vào rừng sâu như một cái bóng mờ, sống một cuộc đời đơn độc, im lìm như cây sa mộc chết đứng – vẫn kiêu hãnh, nhưng cô đơn đến tột cùng.
- Mùi lại mang một bi kịch khác – bi kịch của một người vợ luôn thấy mình thấp bé. Mùi sinh con một bề, nên bị coi là “không biết đẻ”. Sự ghen tuông, mặc cảm khiến lòng cô chưa bao giờ thanh thản. Mùi đau khổ không chỉ vì chồng không yêu mình, mà còn vì cô không thể giữ được trái tim người mình yêu. Hình ảnh cây sa mộc chết đứng hiện lên như một ám ảnh – đó chính là hình bóng của Mùi: người phụ nữ giữ được thân xác chồng nhưng hoàn toàn thất bại trong tình yêu.
- Sán lại gánh một nỗi đau nhức nhối khác. Khi không sinh được con, cô đối mặt với nguy cơ bị đuổi khỏi nhà chồng. Trớ trêu thay, lỗi lại không nằm ở cô, nhưng mọi oán trách đều dồn lên người phụ nữ. Khi muốn có con, cô lại bị đối xử như một món đồ, một thân xác không hồn. Sán phải chịu đựng sự nhục nhã, bị giày xéo cả thể xác lẫn tâm hồn. Và đau hơn cả, là cô không thể nói ra, không thể chia sẻ cùng ai. Vết thương ấy cứ âm thầm rỉ máu, như một cây sa mộc mục ruỗng từ bên trong.
Về mặt nghệ thuật, truyện được kể bằng ngôi thứ ba nhưng lại đậm chất trữ tình, buồn bã, chua xót. Tác giả xây dựng nhân vật tinh tế, mỗi người một số phận, một nỗi đau riêng nhưng đều gặp nhau tại điểm chung – đó là nỗi bất hạnh của người phụ nữ vùng cao. Những chi tiết đời thường được khắc họa đầy ám ảnh, khiến người đọc không thể dửng dưng.
Kết bài
• Khẳng định giá trị nhân văn sâu sắc của truyện: đề cao lòng nhân ái và sự thấu hiểu với người phụ nữ.
• Hình tượng cây sa mộc là biểu tượng cho phẩm giá, sự kiên cường và cả bi kịch câm lặng của người phụ nữ vùng cao.
• Tác phẩm gợi lên sự trăn trở cho người đọc: Liệu phụ nữ ngày nay đã thực sự thoát khỏi những định kiến đó chưa?
• Kết lại bằng sự trân trọng đối với giá trị nhân đạo và nghệ thuật của ngòi bút Tống Ngọc Hân.
Qua ba nhân vật Diu, Mùi, Sán, nhà văn không chỉ kể chuyện mà còn giãi bày tâm trạng, khơi lên sự đồng cảm của người đọc. Mỗi người một số phận, một nỗi đau riêng, nhưng đều đại diện cho tiếng lòng của người phụ nữ – những người luôn chịu thiệt thòi, luôn khát khao được yêu thương, được sống như một con người đúng nghĩa.
Bài văn mẫu Phân tích số phận người phụ nữ trong truyện Cây sa mộc chết đứng của Tống Ngọc Hân
Bài văn mẫu 1
“Đau đớn thay phận đàn bà – Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung”, lời thơ của Nguyễn Du không chỉ nói hộ Kiều mà còn vọng về trong bao số phận phụ nữ đau thương trong văn học. Trong truyện ngắn Cây sa mộc chết đứng, Tống Ngọc Hân đã tái hiện đầy xót xa thân phận những người phụ nữ vùng cao – nơi mà sự nghèo khó, định kiến và ích kỷ đã giam hãm họ trong những bi kịch không lời.
Diu là hiện thân cho vẻ đẹp từng rực rỡ nhưng bị số phận tàn phá. Từ một thiếu nữ xinh đẹp, đảm đang, cô trở thành người phụ nữ mang khuôn mặt biến dạng, tay cụt ngón, bị cộng đồng ruồng bỏ vì tội “chửa hoang”. Cô từng nghĩ đến cái chết nhưng rồi vẫn sống – không phải cho mình mà cho cha mẹ, cho đứa con chưa chào đời. Diu bị xâm hại, bị ép rời khỏi nhà, nhưng cô vẫn lặng lẽ vào rừng tìm lá thuốc cứu người, vẫn ôm con vào lòng với bản năng làm mẹ sâu sắc. Cô sống như cây sa mộc giữa rừng – lặng lẽ, bền bỉ, chịu đựng và cô đơn đến quặn thắt.
Mùi, người vợ chính danh của Châu, lại đại diện cho sự đố kỵ, nhỏ nhen. Cô từng yêu Châu nhưng không được chọn, nên sau này luôn tìm cách đè nén, ghen tị với Diu. Việc cô sinh đứa con thứ ba không phải vì mong mỏi hạnh phúc gia đình mà chỉ để khiến Diu đau khổ. Mỗi sáng, cô lại nhìn lên cây sa mộc – như một cách để kiểm soát tình cảm của chồng. Dù ở bên Châu, Mùi vẫn luôn lo sợ mất đi tình yêu, sống trong nghi kỵ và cô đơn. Cái chết của cây sa mộc không chỉ là sự chấm dứt của một biểu tượng mà còn là cú sụp đổ trong tâm lý của người phụ nữ đang đánh mất chính mình trong hận thù.
Sán là nạn nhân của một tội ác khác – bị cưỡng bức trong lúc đi tìm thuốc. Cô không thể nói ra, không thể phản kháng, và chỉ có thể sống trong im lặng, nhục nhã. Điều đáng nói là trước đó, Sán từng cùng Mùi đẩy Diu ra khỏi nhà. Nhưng rồi, khi chính mình bị chà đạp, cô mới thấm thía nỗi đau mà Diu từng gánh chịu. Giọt nước mắt của Diu khi nghe chuyện Sán kể, không phải của trách móc, mà là sự thấu hiểu âm thầm giữa những người phụ nữ cùng chung số phận.
Hình ảnh cây sa mộc – vững chãi mà âm thầm chết đứng – là biểu tượng đầy ám ảnh cho cuộc đời của những người phụ nữ ấy. Họ mạnh mẽ mà cô độc, kiêu hãnh mà nhẫn nhục. Cây sa mộc chết đứng không chỉ là một câu chuyện về ba người phụ nữ, mà còn là tiếng nói nhân đạo sâu sắc về những thân phận luôn phải chịu đựng mà không ai hay, về những nỗi đau không tên vẫn còn hiện diện trong đời sống hôm nay.
Bài văn mẫu 2
Nguyễn Du từng nghẹn ngào cất lên: “Đau đớn thay phận đàn bà – Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung.” Hai câu thơ như một nỗi niềm nối dài trong văn học Việt Nam khi viết về số phận người phụ nữ. Truyện ngắn Cây sa mộc chết đứng của Tống Ngọc Hân chính là một khúc bi ca hiện đại, nơi mà ba người phụ nữ vùng cao – Diu, Mùi và Sán – sống trong những tầng sâu của tổn thương, định kiến và cam chịu.
Diu từng là cô gái đẹp nhất bản, có tình yêu, có hi vọng. Nhưng rồi vụ cháy rừng như trút lên cô tất cả những bất công của số phận. Gương mặt biến dạng, tay không còn đủ ngón, Diu trở thành “cái bóng” bị ruồng bỏ. Ngay cả người yêu cũ cũng không thể chấp nhận được dáng vẻ mới của cô. Đau đớn hơn cả là trong lúc tuyệt vọng, Diu còn bị cưỡng bức giữa rừng. Nhưng cô không gào thét, không oán trách. Diu âm thầm sống tiếp, gồng gánh đứa con, đi tìm thuốc cứu người, như một cây sa mộc – trơ trọi mà không khuất phục.
Mùi là một kiểu phụ nữ khác. Cô không chịu đựng theo cách của Diu mà chọn vùng vẫy trong ghen tuông và ích kỷ. Cô sinh thêm con không vì hạnh phúc mà chỉ để “trả đũa” Diu, dùng hình ảnh gia đình trọn vẹn như một công cụ để chà xát vào quá khứ người khác. Nhưng chính Mùi cũng khổ tâm. Cô bất an, lo sợ, sống trong cảm giác thua thiệt và bị so sánh. Cuối cùng, khi cây sa mộc chết, cũng là lúc cô nhận ra sự sụp đổ trong niềm tin và tình yêu tưởng chừng đang trong tay mình.
Sán là người chịu nỗi đau khó nói hơn cả. Trên đường đi hái thuốc theo lời Diu, cô bị thổ phỉ xâm hại. Cô mang thai trong im lặng, không dám tố cáo, không thể kể với ai. Từng là người đẩy Diu ra khỏi nhà, giờ đây, Sán mới hiểu được thế nào là sự nhục nhã không thể nói thành lời. Khi Diu nghe chuyện và rơi nước mắt, đó là khoảnh khắc đẹp nhất của tình thương – hai người phụ nữ từng đối đầu, giờ cùng nắm tay nhau trong sự thấu cảm tận cùng.
Tác phẩm kết thúc bằng hình ảnh cây sa mộc đổ xuống – trầm lặng, hiên ngang, mà cũng vô cùng đau đớn. Đó là biểu tượng cho số phận người phụ nữ: mạnh mẽ ngoài mặt, nhưng đã mục ruỗng bên trong bởi sự tàn nhẫn của cuộc đời. Truyện ngắn không chỉ khiến người đọc đồng cảm mà còn buộc ta phải đặt câu hỏi: Có bao nhiêu người phụ nữ đang sống như cây sa mộc ấy – chết dần từng ngày trong sự im lặng của định kiến?
Bài văn mẫu 3
Nguyễn Du từng viết về Kiều như tiếng khóc dội về từ những vết cắt của số phận: “Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung.” Trong Cây sa mộc chết đứng, nhà văn Tống Ngọc Hân không chỉ kể lại một câu chuyện về vùng cao, mà còn mở ra cả một thế giới đàn bà sống trong âm thầm, khổ đau và cô độc. Những người phụ nữ ấy – Diu, Mùi và Sán – không gào lên để đòi công bằng, mà tự chịu đựng như một phần tất yếu của phận nữ nhi.
Diu là người khiến ta rơi nước mắt nhiều nhất. Cô từng yêu, từng sống với niềm tin, nhưng tất cả bị thiêu cháy trong vụ hỏa hoạn. Gương mặt biến dạng, thân thể đầy sẹo, Diu bị cả bản làng quay lưng. Người yêu cũ cũng rời đi, như thể vẻ đẹp là điều kiện cần duy nhất để yêu một người. Diu bị đẩy vào rừng, bị cưỡng hiếp, bị tổn thương cả thể xác lẫn tinh thần. Nhưng trong tận cùng đau khổ, cô vẫn lặng lẽ sống tiếp, vẫn đi tìm thuốc, vẫn làm mẹ, vẫn dang tay ôm lấy thằng bé Sùng như một tia ấm cuối cùng trong cuộc đời lạnh giá.
Trái ngược với Diu là Mùi – người đàn bà sống trong nhà, có chồng, có con, có vẻ như đủ đầy. Nhưng lòng cô thì trống rỗng. Mùi không tha thứ cho quá khứ của chồng, không buông bỏ được sự ghen tuông. Cô sinh con không phải vì yêu thương, mà vì muốn khiến Diu đau lòng. Mỗi sớm, cô nhìn lên cây sa mộc như kiểm chứng lời thề độc của chồng. Khi cây chết, niềm tin tan vỡ. Mùi không còn là kẻ chiến thắng, mà là một người đàn bà đáng thương, cô độc trong chính cuộc hôn nhân của mình.
Sán, em dâu Diu, lại gánh trên vai một nỗi đau thầm lặng khác. Cô bị cưỡng bức trên đường hái thuốc – một hành động vì hy vọng làm mẹ. Nhưng người ta không quan tâm cô bị gì, chỉ quan tâm đến cái bụng ngày một lớn. Sán không có quyền được nói ra, được cảm thông. Nỗi đau ấy, Diu hiểu hơn ai hết. Giọt nước mắt của cô khi nghe Sán kể chuyện là minh chứng rõ nhất cho sự bao dung và tình người.
Hình ảnh cây sa mộc – chết đứng, không gục ngã, là biểu tượng mạnh mẽ cho phẩm chất của những người phụ nữ ấy. Họ chịu đựng mà không oán than, âm thầm mà không đầu hàng. Và có lẽ, cũng như cây sa mộc, họ chỉ ngã xuống khi đã gắng gượng quá lâu. Cây sa mộc chết đứng là một truyện ngắn buồn, nhưng đẹp. Nó không chỉ làm ta thương cho ba người phụ nữ trong truyện, mà còn khiến ta phải nghĩ nhiều hơn về những người phụ nữ ngoài đời – đang sống, đang chịu đựng, và đang im lặng gánh lấy những điều không thuộc về mình.
