Phân tích truyện ngắn Cái Ngần (Hạ Huyền)

Đề bài:

Viết bài văn Phân tích truyện ngắn Cái Ngần (Hạ Huyền).

CÁI NGẦN

                                              Hạ Huyền

            Bố tôi vẫn thường nói với tôi: Nó khổ hơn con rất nhiều, con đừng tị bì với nó.

“Nó” là cái Ngần, con bé lang thang không có cha mẹ được bà tôi đem về nuôi trong một lần bà đi tàu từ Hà Nội về. Bà tôi kể: lúc thấy nó ngơ ngơ ngác ngác một mình trên sân ga, quần áo rách rưới bẩn thỉu, bà tôi động lòng hỏi han nó thì không hiểu sao nó òa khóc và đòi đi theo bà tôi. Nó chẳng nhớ tại sao nó đến được đây. Nó cũng chẳng nhớ nó tên gì. Bắt đầu từ ngày đó, cuộc sống đang êm ả của tôi bị đảo lộn lung tung cả lên.

Đầu tiên là mấy con búp bê xinh đẹp. Mẹ tôi bảo: “Con cho nó chơi với” Rồi hộp đồ xếp hình tôi vẫn cất cẩn thận trong thùng giấy các tông. Bố tôi bảo: “Con hãy chơi chung với nó”. Bực nhất là nó chẳng thèm xin chơi với tôi. Nó muốn tất cả đồ chơi của tôi ư? Đừng hòng…

Tới năm đầu đi học nó mới được bố đặt cho cái tên là Ngần. Cả nhà gọi nó là cái Ngần. Nó quen dần với cái tên mới. Khi được gọi “Ngần ơi”, nó toét miệng cười. Nó gọi bà tôi bằng bà, bố tôi bằng bố. Nghe ngọt không? Tôi nhiều lần quát nó: Bà mày à? Bà của tao chứ… Bố tao chứ. Bố mày đấy à, đang ở… Tôi chỉ tay về rặng núi xa tít phía chân trời. Nó nhìn theo, bần thần gạ tôi: Cho em chung bà với… chung bố với…” Có thế chứ. Cuối cùng nó cũng hiểu thân phận nó và đã ngoan ngoãn xin tôi.

Ở làng tôi rất nhiều cây xoan. Tháng hai, hoa xoan thả hương thơm ngát, rụng tím cả các phiến đá lát đường. Những hàng rào cúc tần xanh mơn mởn trong mưa bụi mùa xuân. Dây rơ hồng vàng quấn quýt đan vào nhau hứng những cánh xoan li ti như những vỏ trấu màu tím rơi nhẹ. Tôi với cái Ngần chơi trò công chúa về làng. Nó luôn bắt tôi làm công chúa. Làm công chúa được đeo vòng vàng (vòng vàng làm bằng dây tơ hồng) . Nó cẩn thận “trang điểm” cho tôi xong rồi nghiêng ngó cười ngặt nghẽo: “Chị Huyền giống hệt công chúa nhé”. Công chúa như thế nào tôi cũng không biết. Có gì khác với lũ con gái bình thường chúng tôi. Tôi làm bộ trang trọng đi vào sân nhà. Cái Ngần vun hoa xoan rụng đầy vạt áo, đi sau tung hoa lên đầu tôi, miệng ơi ới: “Tránh ra nhá, cho công chúa đi cái nhá. Chú cún cũng rối rít lăng xăng chạy lui, chạy tới. Chán vai công chúa, tôi bảo đổi cho nó. Cái Ngần lắc nguây nguẩy: “Em ứ làm được công chúa đâu. Em xấu lắm. Công chúa phải đẹp chứ. Em làm người hầu công chúa thôi”.

Những mùa hoa xoan tím thấm thoắt qua nhanh. Vèo một cái chúng tôi đã học lớp 9. Bà tôi dạo này yếu hẳn đi. Bà ho nhiều về đêm. Mâm cơm hằng ngày của gia đình tôi không còn nhiều bát đĩa to đựng thức ăn như trước. Bố tôi hay ngồi tư lự sau những buổi đi làm về. Mẹ tôi lại chuẩn bị sinh em bé. Tất cả việc đồng áng một mình bố tôi gánh vác. Tôi và cái Ngần sau buổi học lăn ra làm giúp bố. Tối tối đến giờ học bài, bố bắt chúng tôi vào học:

Năm nay vượt cấp, các con phải chú ý bài vở hơn đấy.

Tôi với các Ngần hai đứa không giáo ước nhưng đều cố đạt điểm tốt để bố vui lòng. Tuy khác lớp nhau nhưng chúng tôi đều biết được kết quả học tập của nhau. Tôi là học sinh giỏi của lớp A thì nó cũng là học sinh giỏi của lớp C. Kì thi tốt nghiệp, đám học trò lo xanh mặt. Tôi với cái Ngần thì “Yên chí làm bài xong bọn tớ sẽ viện trợ” – chúng tôi đùa với bạn như thế. Năm đó chúng tôi thi xong tốt nghiệp phải thi tiếp lên lớp 10. Buổi báo tin danh sách trúng tuyển vào trường phổ thông trung học tôi không tin vào mắt mình nữa: Cái Ngần không đỗ lớp 10.

Khi tôi báo tin này với bố, bố tôi bỏ buổi cày, phóng xe đạp hộc tốc xuống trường huyện. Mẹ tôi hỏi lại tôi: “Sao cái Ngần lại không đỗ?”. Bà tôi thì rên rẩm: “Đúng là học tài thi phận. Rõ khổ.”. Rồi bà lại ho khan từng hồi dài…

Cái Ngần về, mặt buồn buồn. Tôi hỏi. Nó trả lời qua quýt: “Em bị điểm liệt.”. Bố tôi đạp xe từ trường về, thở dài: “Cái Ngần không đỗ rồi, bị một môn điểm liệt.” Không, tôi không tin được. Tất cả các môn cái Ngần đều học khá. Có môn còn giỏi nữa. “Vấn đề” gì đây. Tôi quyết định cất công tìm hiểu. Có đứa mách: Không hiểu sao cái Ngần chép đề xong cứ ngồi im khóc thầm. Thầy giám thị hỏi thì nó trả lời ấp úng là không hiểu bài, không làm được. Tôi nóng ruột: Hôm đó thi môn gì?

Đứa bạn trả lời: Môn Địa lý.

Người tôi run lên. Môn Địa lý nó còn học giỏi hơn cả tôi. Đề năm nay không khó… Đúng rồi… Tôi chạy về nhà, lôi nó ra sau bếp:

Sao mày cố tình không làm bài thi môn Địa lý?

Lúc đầu nó chống chế:

Em không nhớ bài…

Nói láo, tôi quát lên – Mày cố tình không làm. Bài đó tao với mày đã từng kiểm tra lẫn nhau.

Cái Ngần cúi đầu. Tôi nhìn qua làn tóc mai của nó. Những giọt nước mắt đang từ từ lăn trên gò má nó. Tôi khóc òa lên:

Mày muốn ở nhà làm giúp bố phải không. Mày thấy bà ốm nên mày muốn ở nhà phải không? Mày muốn dành cho tao đi học phải không? Sao lại thế…

Bố tôi từ đồng về đứng sau chúng tôi lúc nào không biết. Người lẳng lặng dựng chiếc cuốc vào góc hè, mắt cũng đỏ hoe.

                                       (Những truyện hay viết cho thiếu nhi – Phong Thu , NXB Giáo dục)

Dàn ý chi tiết

1. Mở bài

• Giới thiệu truyện ngắn Cái Ngần của Hạ Huyền – một câu chuyện viết cho thiếu nhi nhưng gợi nhiều suy ngẫm sâu xa.
• Khái quát nội dung: câu chuyện về một đứa trẻ mồ côi được cưu mang, lớn lên trong yêu thương và hi sinh thầm lặng.
• Nêu vấn đề nghị luận: vẻ đẹp nhân văn toát lên từ nhân vật Ngần và mối quan hệ giữa Ngần với gia đình người kể chuyện.

Có những câu chuyện không cần nhiều biến cố dữ dội nhưng vẫn khiến người đọc lặng đi bởi những hi sinh rất nhỏ, rất người. Cái Ngần của Hạ Huyền là một câu chuyện như thế. Qua số phận của một đứa trẻ mồ côi được cưu mang giữa một gia đình nghèo nơi thôn quê, tác giả không chỉ kể lại một lát cắt đời sống mà còn âm thầm gieo vào lòng người đọc niềm xót xa và kính trọng. Nhân vật Ngần hiện lên không bằng vẻ ngoài hay lời nói, mà bằng cách em lặng lẽ yêu thương, lặng lẽ nhường nhịn, lặng lẽ hi sinh. Chính sự âm thầm ấy đã làm nên giá trị nhân văn sâu sắc của truyện ngắn.

2. Thân bài

a. Hoàn cảnh đáng thương của nhân vật Ngần

• Ngần là đứa trẻ lang thang, không nhớ tên, không biết gốc gác.
• Được bà đem về nuôi từ sân ga trong tình cảnh rách rưới, ngơ ngác.
• Ngay từ đầu, Ngần đã hiện lên như một số phận yếu thế, thiệt thòi.

b. Tính cách hiền lành, giàu lòng tự trọng

• Ít đòi hỏi, không tranh giành đồ chơi với người kể chuyện.
• Luôn ý thức rõ thân phận của mình.
• Khi chơi trò “công chúa”, Ngần tự nhận mình xấu, chỉ làm người hầu.
  → Một đứa trẻ biết nhường nhịn, biết lùi lại phía sau.

c. Tình cảm chân thành, trong sáng

• Gắn bó với gia đình bằng tình cảm tự nhiên, chân thật.
• Gọi bà, gọi bố bằng tất cả sự yêu thương.
• Ước mong giản dị: “Cho em chung bà với… chung bố với…”.
  → Khát khao được yêu thương của một đứa trẻ mồ côi.

d. Đức hi sinh âm thầm và cao đẹp

• Khi gia đình gặp khó khăn, bà ốm, bố vất vả, mẹ sắp sinh.
• Ngần cố tình không làm bài thi môn Địa lí để trượt lớp 10.
• Chấp nhận ở nhà lao động, nhường con đường học tập cho người kể chuyện.
  → Hi sinh tương lai của mình mà không một lời kể công.

e. Tình cảm gia đình và sự thức tỉnh của người kể chuyện

• Người kể chuyện từ ghen tị, ích kỉ đến day dứt, xót xa.
• Người bố lặng lẽ rơi nước mắt.
  → Câu chuyện đánh thức lòng trắc ẩn, tình người trong mỗi con người.

f. Nghệ thuật

• Kể chuyện theo ngôi thứ nhất, giọng kể hồn nhiên mà thấm thía.
• Chi tiết đời thường nhưng giàu sức gợi.
• Nhân vật Ngần được khắc họa qua hành động, lời nói, lựa chọn.

3. Kết bài

• Khẳng định giá trị nhân văn của truyện ngắn.
• Đánh giá vẻ đẹp nhân cách của nhân vật Ngần.
• Gợi suy ngẫm về tình người, sự hi sinh thầm lặng.

Khép lại Cái Ngần, người đọc không chỉ thương cho một đứa trẻ mồ côi mà còn chợt nhận ra vẻ đẹp thầm lặng của những con người sống vì người khác. Ngần đã chọn ở lại phía sau, chấp nhận đánh đổi tương lai học tập của mình để gánh bớt nhọc nhằn cho gia đình. Sự hi sinh ấy không ồn ào, không đòi hỏi được ghi nhận, nhưng đủ để khiến người đọc nghẹn lại. Bằng giọng kể giản dị và giàu xúc cảm, Hạ Huyền đã nhắc nhở rằng trong cuộc sống, đôi khi chính những tấm lòng lặng lẽ nhất lại mang theo ánh sáng nhân hậu lâu bền nhất.