Phân tích truyện ngắn Cỏ lau của Nguyễn Minh Châu

Đề bài: Viết bài văn nghị luận (khoảng 600 chữ) Phân tích truyện ngắn Cỏ lau của Nguyễn Minh Châu

CỎ LAU

Nguyễn Minh Châu

(1) Trời lại mưa rồi, quê tôi là vậy, hai mùa mưa nắng rõ ràng. Mùa nắng thì dù cho đốt núi cũng đừng mong có mưa, mùa mưa thì không cần lập đàn cầu thì cũng như trút nước. Lại nói đến làng tôi gọi là làng Lau, bởi vì cách làng không xa là một ngọn đồi nhỏ, trên đó không có cây cối gì cả mà chỉ toàn lau là lau. Nếu không phải trong sách sử nói Đinh Tiên Hoàng ở Hoa Lư thì biết đâu lại có người nhầm làng tôi là quê hương của ông mất.
Ngoài sân mưa vẫn trút xuống xối xả làm tắm ướt con đường đất thịt, mưa như một tấm vải trắng ngăn cách tầm mắt của mọi người. Tôi nghĩ rằng trời mưa thế này dân làng cũng chẳng đi ra ngoài đâu, ai lại dại dột ra ngoài khi thời tiết thế này. À, mà không, có một người vẫn ở ngoài đó, là thằng Cỏ – bạn tôi. Nó khi trước vốn được nhặt ở trên đồi cỏ Lau nên ông nội (nuôi) của nó đặt tên là Cỏ. Nó lớn lên cũng bình thường như bao đứa trẻ khác nhưng lại hay trầm mặc, ít nói. Đến khi ông nội nó mất thì nó càng sống khép kín hơn. Mười hai năm học nó chỉ có một mình tôi là bạn… à, còn một người nữa, người con gái nó yêu tha thiết.
Mưa rơi thưa lại rồi tạnh hẳn đi, nhưng bầu trời vẫn chỉ là một màu xám xịt, cuối con đường đất đỏ trước nhà tôi bỗng có một thân ảnh thê lương mà cô độc bước đi. Là thằng Cỏ, cả người nó ướt sũng, mái tóc hơi dài ướt nhẹp phủ xuống che đi một con mắt trái âm u. Nhìn nó trong khung cảnh này thật là lãng tử. Tôi chắc rằng nếu có ông họa sĩ nào ở đây chắc chắn sẽ lấy bút ra mà vẽ nó và mời nó về làm người mẫu mất. Nhìn nó rảo bước về nhà tôi gọi nó:
– Lát tao qua nhà mày đó, tắm rửa sạch sẽ, trải thảm đón anh mày. Nó ngẩng đầu lên nhìn tôi chợt nở ra nụ cười nhẹ đáp.
– Biết rồi, chổi nhà tao nhiều lắm, không sợ gãy hết đâu. Nói rồi nó lại lầm lũi bước về nhà. Tôi cũng quay vào nhà lấy đôi dép rồi chạy theo nó. Nhà của thằng Cỏ là căn nhà mà ông nội nó để lại, nhà gạch, nhưng đã cũ rồi, được xây từ thế kỷ trước. Ông nội nó khi trước vừa làm trưởng ấp cho quân Ngụy, vừa làm du kích, hai con trai của ông đều đi thoát li rồi hi sinh ở chiến trường K, vợ ông cũng mất sớm và ông sống một mình như thế cho đến khi nhặt được thằng Cỏ. Trong nhà mọi thứ đều rất đơn sơ, mọi thứ đều đã cũ, chỉ có những bằng khen, huy chương treo trên tường là lúc nào cũng sáng bóng.
– Sao mày cứ dầm mưa như thế, thế nào mày cũng chết sớm cho mà xem.
Nhìn đứa bạn ướt sũng cả người tôi hơi trách móc nó, nói vậy thôi chứ tôi biết vì sao nó dầm mưa, quả nhiên nó chỉ nhẹ nhàng nói.
– Mưa là lạnh, nhưng lòng tao ấm, mưa buồn nhưng có thể xoa dịu lòng tao, mày biết mà cứ hỏi tào lao.
(2) “Li…la…li…la…”.
Một ngày không mưa hiếm thấy tôi và nó liền dạo lên quả đồi lau, nó mang theo cây đàn guitar, ngồi trên đám cỏ, trên miệng còn ngậm một cọng cỏ lau non. Nó nói cỏ lau non thơm mùi sữa lắm. Thằng Cỏ là một nghệ sĩ, ít nhất trong mắt tôi nó là như vậy, nhưng nó chỉ đánh những bản nhạc hàn lâm buồn mà nghe ngai ngái sao đấy, nhiều khi nghe tôi còn muốn đấm vỡ mặt của nó. Ngứa tai nhưng không hiểu sao tôi lại thích nhìn nó đánh đàn, khi tiếng đàn cất lên có vẻ như lòng nó cũng nhẹ nhàng hơn.
Chơi xong một hai bài gì đấy thằng Cỏ nằm lăn ra, miệng ngậm cọng cỏ non, hai chân bắt chéo vào nhau, nó hít hà vài hơi nói.
– Sau này tao muốn làm giáo viên, về quê dạy học, tao thấy muốn thay đổi cuộc đời thì phải có tri thức, phải có hiểu biết mày ạ, làng mình còn thiếu tri thức nhiều quá, đa số tụi nhỏ đều nghỉ học đi làm ở cấp hai cả rồi. Sau này tao sẽ về đây, ngửi hương thơm đất trời, gây sự nghiệp trồng người. Ha ha.
Cả hai chúng tôi đều có ước mơ làm giáo viên, nhưng tôi khác nó, Tôi muốn sau này được vào thành phố dạy học, ở đó có đầy đủ tiện nghi, có thể kiếm nhiều tiền qua dạy thêm, dạy kèm, chứ ở cái vùng đất khỉ ho cò gáy này biết bao giờ mới đổi đời được. Chắc chỉ có tâm hồn nghệ sĩ như nó mới nói đất thơm thôi.
(3) Tôi ngồi trên bãi cỏ lau sau mùa mưa, trên miệng ngậm một cọng cỏ non hút vào cái chất dịch đắng chát của nó, nhưng tôi lại cảm thấy nó ngọt ngào và thơm mùi sữa. Thằng Cỏ nói đúng, nó thơm và ngọt thật, đó là mùi vị của quê hương. Phía dưới chân đồi là làng của tôi, qua mấy năm đã từ từ thay đổi, có lẽ chỉ có cái ngọn đồi lau này là không có gì đổi khác thôi, vẫn những ngọn cỏ lau đọng nước, mùi đất hoa thơm lừng sau trận mưa.
– Thầy ơi!
Bỗng có tiếng gọi, thì ra là mấy đứa học trò đi dạo trên đồi lau. Hôm nay tụi nó họp lớp thì phải, đâu đó trong gió thoảng qua tiếng đàn “li…la…li…la”. Tôi cười cười rồi đứng dậy đi về phía chúng nó, sau lưng tôi là một đám đất cao, bên trên lơ thơ mọc vài ngọn cỏ lau cao đến đầu gối người, một viên đá rõ ràng viết: “Nguyễn Văn Cỏ (1983 – 2005)”.

*[1] Nguyễn Minh Châu là nhà văn lớn, là cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kì đổi mới. Hành trình sáng tác của ông chia làm hai giai đoạn: Trước thập kỉ tám mươi, ông là ngòi bút sử thi có thiên hướng trữ tình lãng mạn. Giai đoạn sau, ông chuyển sang cảm hứng thế sự với những vấn đề nghiêng hẳn về đạo đức, số phận con người và triết lí nhân sinh. Phong cách truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu là tự sự triết lí. Truyện ngắn Cỏ lau tiêu biểu cho hướng tiếp cận cuộc sống con người từ góc độ thế sự của nhà văn ở giai đoạn sáng tác thứ hai.

Dàn ý Phân tích truyện ngắn Cỏ lau của Nguyễn Minh Châu

Mở bài:

Giới thiệu ngắn gọn về tác phẩm:

• Tên truyện ngắn: Cỏ lau
• Tác giả: Nguyễn Minh Châu
• Có thể nêu thêm đây là một tác phẩm giàu chất nhân văn, gợi nhiều suy ngẫm về con người và cuộc sống.

Dẫn dắt cảm xúc tự nhiên:

• Khơi gợi sự quan tâm bằng một câu hỏi hoặc nhận xét sâu sắc về con người trong xã hội hiện đại: liệu còn ai sống như Cỏ – âm thầm, tử tế, đầy khát vọng?

Nêu khái quát giá trị của tác phẩm:

• • Tác phẩm mang đến một câu chuyện cảm động về tình bạn, khát vọng sống đẹp và niềm tin vượt qua số phận.
  • Là dịp để người đọc chiêm nghiệm về cách sống và giá trị của những điều giản dị, chân thành.

Truyện ngắn Cỏ lau của nhà văn Nguyễn Minh Châu là một tác phẩm giàu chất thơ và chiều sâu nhân văn. Qua nhân vật Cỏ – một thanh niên sống khép mình giữa đời nhưng luôn mang trong tim niềm tin và khát vọng – tác phẩm gợi mở những suy ngẫm lặng lẽ mà sâu sắc về số phận, về ước mơ và tình bạn.

Thân bài:

* Nội dung chính của tác phẩm:

• • • Truyện kể về cuộc đời của nhân vật Cỏ – cậu bé mồ côi được ông nội nhặt về nuôi và đặt tên theo loài cỏ lau nơi cậu được tìm thấy. Từ nhỏ, Cỏ đã sống khép kín, ít nói, nhưng lại mang trong mình tâm hồn nhạy cảm, lãng mạn và đầy mơ ước.
    • Sau khi ông nội mất, Cỏ càng sống lặng lẽ hơn, chỉ còn lại một người bạn duy nhất là nhân vật “tôi” – người luôn đồng hành, lắng nghe và thấu hiểu Cỏ. Dù cuộc đời nhiều bất hạnh, Cỏ vẫn giữ cho mình niềm tin, sự lạc quan và một tình yêu tha thiết với quê hương.
    • Câu chuyện khép lại bằng khung cảnh nhân vật “tôi” ngồi lại nơi đồi cỏ lau – nơi bắt đầu và cũng là nơi Cỏ nằm xuống, để rồi những kỷ niệm về một người bạn cũ, về một tâm hồn đã khuất vẫn ngân lên như tiếng đàn mỏng mảnh trong gió.

* Chủ đề tác phẩm:

• • • Cỏ lau ca ngợi vẻ đẹp của một tâm hồn trong sáng, đầy khát vọng sống và cống hiến trong nghịch cảnh. Đó là câu chuyện cảm động về một tình bạn chân thành, thầm lặng mà bền vững, là suy ngẫm sâu xa về số phận con người và cách ta lựa chọn để sống một cuộc đời có ý nghĩa.

* Nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm:

– Cốt truyện mạch lạc, xúc động:

Tác phẩm phát triển theo ba chặng đời của nhân vật Cỏ: từ lúc được nhặt về, lớn lên cùng bạn bè, đến khi từ giã cõi đời. Các sự kiện diễn ra theo trình tự thời gian nhưng lại mang màu sắc hồi ức, khiến cho câu chuyện đậm chất trữ tình và đầy ám ảnh. Kết thúc truyện bất ngờ và giàu cảm xúc, khiến người đọc day dứt và lặng người.

– Ngôi kể thứ nhất, lời văn như một bản nhạc trầm:

Người kể chuyện là “tôi” – người bạn duy nhất của Cỏ. Chính ngôi kể này đã khiến cho câu chuyện trở nên gần gũi, chân thật và thấm đẫm cảm xúc. Lời kể khi thì châm biếm nhẹ nhàng, khi thì nghẹn ngào, xót xa – như tiếng lòng người bạn đang lần giở ký ức, vừa kể vừa sống lại với những kỷ niệm đã qua.

– Hình ảnh biểu tượng giàu tầng nghĩa:

Cỏ lau – không chỉ là cái tên của nhân vật, mà còn là hình ảnh xuyên suốt truyện, mang trong nó nhiều tầng ý nghĩa:

+ Gắn với hoàn cảnh và xuất thân của Cỏ:

Đồi cỏ lau là nơi Cỏ được nhặt về – đó là điểm khởi đầu của cuộc đời. Tên gọi “Cỏ” như một định mệnh gắn liền với sự bé nhỏ, yếu mềm nhưng kiên cường – như chính loài cỏ lau dẫu mỏng manh vẫn vươn lên giữa gió trời.

+ Biểu tượng của niềm tin và sức sống:

Trong những ngày mưa lạnh, Cỏ vẫn cười và nói rằng: “Mưa là lạnh, nhưng lòng tao ấm…” – đó không chỉ là câu nói bâng quơ, mà là thái độ sống – biết tìm hơi ấm trong bão giông, biết xoa dịu tâm hồn mình giữa nỗi buồn, biết nhìn thấy tia sáng dù ở cuối cùng của bóng tối.

+ Chắp cánh cho tâm hồn nghệ sĩ và tình yêu quê hương:

Tiếng đàn buồn của Cỏ vang lên giữa đồi cỏ, như bản nhạc lặng lẽ từ một trái tim nhạy cảm. Những ước mơ nhỏ bé nhưng cao cả của Cỏ – làm giáo viên, về quê dạy học – thể hiện khát vọng được góp phần thay đổi quê hương, mang tri thức đến cho thế hệ sau.

Cỏ yêu quê hương đến mức “ngửi được mùi thơm của đất” – điều chỉ có ở những tâm hồn thực sự gắn bó và đồng cảm với nơi mình sinh ra.

+ Mở ra không gian tâm linh vĩnh cửu:

Ở đoạn cuối, khung cảnh cỏ lau đượm mùi đất sau mưa như đưa người đọc vào một thế giới mơ hồ giữa thực và ảo. Tiếng đàn “li…la…” văng vẳng trong gió, dòng chữ trên mộ đá – tất cả như một lời tiễn biệt nhẹ nhàng, khiến nhân vật “tôi” và cả người đọc rưng rưng nghĩ về sự mất mát, nhưng không tuyệt vọng – bởi Cỏ vẫn còn đó, trong kỷ niệm, trong đồi cỏ, trong một miền ký ức xanh thẳm.

Kết bài:

Khẳng định lại giá trị và ý nghĩa của tác phẩm:

• • • Cỏ lau không chỉ để lại nỗi buồn man mác mà còn gieo vào lòng người đọc niềm tin, sự bình yên và khát vọng sống đẹp.

Thông điệp gửi gắm từ tác phẩm:

• • • Trân trọng từng phút giây trong đời, từng ước mơ nhỏ bé và tình cảm chân thành quanh ta.
    • Dù cuộc sống có khắc nghiệt, hãy cứ sống như một ngọn cỏ lau – mềm mại nhưng kiên cường.

Liên hệ bản thân và cuộc sống hiện tại (nếu cần mở rộng):

• • • Mỗi người trẻ hôm nay nên học cách sống có lý tưởng, có trách nhiệm và biết yêu thương.
    • Hãy trở thành một “người bạn” như nhân vật “tôi” – đồng hành, sẻ chia, lưu giữ những điều tử tế cho nhau.

Cỏ lau không chỉ là một truyện ngắn về một con người nhỏ bé – mà là lời nhắn nhủ nhẹ nhàng nhưng thấm thía: hãy sống trọn vẹn, dẫu đời còn nhiều buốt giá. Hãy biết trân trọng những điều bình dị, những người bên cạnh ta mỗi ngày – vì có thể, đó chính là thứ giữ cho ta không gục ngã. Và trên hết, hãy như Cỏ – giữ một tâm hồn xanh, để khi cuộc đời khắc nghiệt, ta vẫn có thể mỉm cười và sống như thể chưa từng đau.