Phân tích truyện ngắn Quê hương của tác giả Đào Quốc Thịnh

Đề bài: Phân tích truyện ngắn Quê hương của tác giả Đào Quốc Thịnh

Cả lớp lặng im, những con mắt đổ dồn về phía tôi khi nghe tôi đọc xong bài văn tả phong cảnh quê hương được cô giáo cho điểm cao nhất lớp hôm nay. Cô giáo đi lại gần, hỏi tôi thoáng một chút nghi ngờ:

• Là một học sinh thành phố, làm thế nào mà em có thể viết được một bài văn tả quê hương sâu sắc, chân thật và gần gũi đến như vậy?!
• Thưa cô… bà em… giúp em ạ!
• Sao? Em vừa nói gì? Bà em viết hộ em à?
• Thưa cô, không ạ!… vâng, đúng ạ!

Tôi nhìn ra hàng phượng vĩ trước sân trường và chợt nhớ đến mùa hè năm ấy… Tháng 5, bố đưa tôi về quê nội. Quê nội tôi, một xóm nghèo bên kia sông Hồng. Biết bao lần, tôi đã mơ ước được về thăm quê, thăm bà, thế nhưng mới bước chân lên con đường làng lầy lội, lớp nhớp bùn sau cơn mưa, nhìn những mái nhà tranh thấp tè ẩm ướt sau luỹ tre làng, tôi đã bắt đầu thất vọng. Tôi không dám cằn nhằn nhưng ấm ức nghĩ thầm: “Sao mà bẩn thế! Biết thế này, mình chẳng đòi bố cho về nữa”.

Bữa cơm trưa hôm ấy, bà tôi tấm tắc khen ngon và gắp vào bát tôi miếng thịt luộc. Tôi gắp ra nhăn mặt: “Mỡ thế này, cháu ăn làm sao được!” Bố chan cho tôi canh cua, mới ăn được một miếng tôi đã vội kêu lên: “Canh chưa cho mì chính, nhạt lắm, lại hoi hoi, con ăn chưa quen…”. Cả nhà lặng người. Bố tôi tái mặt vì giận…

Tối hôm ấy trăng rằm, bà tôi kê ghế ra ngoài sân nhặt khoai lang và kể cho tôi nghe đủ mọi chuyện. Bà kể rằng, bố tôi đã từ nơi này ra đi. Và chính nơi này, bố tôi đã lớn lên bằng lời ru của bà, bằng đôi tay ẵm bồng của bao người. Bà đã từng mớm cơm cho tôi, nuôi tôi khôn lớn ở đây… Tình cảm quê mùa nhưng chân thật. Bà chỉ tay về phía góc trời sáng rực lên và bảo đó là Hà Nội. Bà bảo rằng: ” ở Hà Nội sướng hơn ở quê nên ai ai cũng ước ao được sống ở Hà Nội, còn bà thì bà thích ở quê hơn vì bà quen mất rồi. Nếu cháu cứ ở Hà Nội mãi, sẽ chẳng bao giờ biết được ánh trăng ở quê đẹp như thế nào đâu!”

Tôi ngước nhìn lên bầu trời xanh thẳm không một gợn mây chi chít những vì sao. Trăng treo lơ lửng trên đầu ngọn tre in đậm lên nền trời. Anh trăng trùm lấy mái nhà và khu vườn rau xanh tốt của bà. Lúc ấy, tôi bỗng nắm chặt lấy tay bà và thốt lên:

“Bà ơi! Trăng ở quê đẹp thật bà ạ!…”

Sau mùa hè năm ấy, bà nội tôi đã ra đi mãi mãi. Hè nào tôi cũng xin bố cho về thăm quê. Quê nội tôi bây giờ cũng khác hẳn, chẳng còn một tý dấu vết nào của ngày xưa nữa. Những dãy nhà hai, ba tầng san sát nhau mọc lên như nấm. Không ai còn nhớ nổi bóng dáng luỹ tre xanh….Tôi cầm bút viết, dồn tất cả tình cảm nhớ thương sâu đậm với bà vào bài tập làm văn tả phong cảnh quê hương hôm ấy… Tôi viết về quê hương tôi với luỹ tre xanh mát rượi và ánh trăng rằm dịu ngọt. Phải rồi, tôi bỗng hiểu ra rằng: chính bà đã làm xanh mãi ước mơ của tôi./.

(Truyện ngắn của Đào Quốc Thịnh)

* Chú thích

• Quê quán: Đào Quốc Thịnh sinh ra và lớn lên tại Hà Nội.
• Ông sinh ngày 10 tháng 5 năm
• Phong cách sáng tác: Đào Quốc Thịnh được biết đến với phong cách sáng tác chân thực, sắc sảo và tinh tế. Ông thường sử dụng ngôn ngữ đơn giản, gần gũi với người đọc để truyền tải những thông điệp sâu sắc về con người và xã hội.

Dàn ý chi tiết

1.    Giới thiệu tác giả, tác phẩm, nêu nhận xét chung.(0,25 điểm)

Trong dòng chảy văn học viết về kí ức tuổi thơ và cội nguồn quê hương, Quê hương của Đào Quốc Thịnh đem đến một dư vị trong trẻo mà day dứt. Không hoa mỹ, không ồn ã, câu chuyện được kể bằng những chi tiết rất nhỏ: một con đường làng lầy lội, bữa cơm quê đạm bạc, đêm trăng rằm có tiếng bà kể chuyện… nhưng lại đánh thức cả miền kí ức mỏng manh nhất trong nhân vật “tôi”. Khi nghe bà nói: “Nếu cháu cứ ở Hà Nội mãi, sẽ chẳng bao giờ biết được ánh trăng ở quê đẹp như thế nào đâu!”, nhân vật không chỉ tò mò về ánh trăng mà còn tìm thấy căn nguyên của lòng yêu quê – một tình cảm đến muộn, nhưng lặng lẽ và sâu sắc.

2.   Nêu nội dung chủ đề của truyện ngắn “Quê hương” (0,5 điểm) :

–   Câu chuyện gợi ra từ một không gian lớp học, với “sự kiện” bài văn của nhân vật “tôi” được cô giáo đánh giá cao và đọc trước lớp. Sự kiện đó đã kéo nhân vật tôi về kỉ niệm trong chuyến thăm quê. Nhân vật tôi nghe bà kể chuyện trong đêm trăng tròn và sáng, nhân vật tôi đã nhận ra nhiều điều thú vị về quê hương của mình. Vì thế, hình ảnh quê hương đã trở thành một mảnh tâm hồn xanh trong kí ức của nhân vật tôi.

–    Chủ đề của truyện: Qua truyện ngắn “Quê hương”, tác giả nhắc nhở, củng cố ở mỗi người ý thức, trách nhiệm đối với quê hương – nơi cội nguồn sinh dưỡng ở mỗi người.

3. Phân tích các biểu hiện để làm rõ chủ đề của truyện (1,25 điểm):

HS có thể lựa chọn một hoặc một vài nhân vật trong truyện để làm sáng tỏ chủ đề.

– Nhân vật tôi:

+ Nhân vật tôi sinh ra và lớn lên từ thành phố. Làng quê đối với nhân vật tôi là những gì xa lạ. Hình ảnh quê nội trong sự cảm nhận của một cậu bé thành phố là một xóm nghèo với những con đường vào làng lầy lội, lớp nhớp bùn sau cơn mưa và những mái nhà tranh thấp lè tè ẩm ướt sau lũy tre làng… Hình ảnh quê nội đó ban đầu gợi cho nhân vật tôi cảm giác thất vọng, không nghĩ là quê nội của cậu nghèo đến thế: “ Biết thế này, mình chẳng đòi bố cho về nữa”.

+ Đối với bà nội, bữa cơm trưa hôm đó ấm áp tình thân. Bà nội chuẩn bị những món ăn đậm đà hương vị quê hương như thịt luộc, canh cua để đón con cháu, nhưng nhân vật tôi lại tỏ ra khó chịu khi phải ăn những món ăn này vì ăn không quen. (lí lẽ và bằng chứng)

+ Tình cảm của nhân vật tôi đã thay đổi khi nghe bà kể chuyện trong đêm trăng tròn và sáng. Từ những câu chuyện của bà, nhân vật tôi đã biết và hiểu sâu sắc hơn kí ức tuổi thơ của bố và đức hi sinh thầm lặng mà bà đã dành cho bố, biết bao yêu thương, sự chăm sóc tận tụy bà khiến lòng nhân vật“tôi” rưng rưng xúc động. Câu chuyện của bà giúp cho nhân vật “tôi” nhận ra được những giá trị đích thực của cuộc sống: trân quý, biết ơn nơi cội nguồn, gốc rễ của mình; biết ơn những người thân đã hi sinh cả

một đời nuôi ta khôn lớn từ những điều bình dị nhưng ấm áp tình thân, ngọt ngào tình thương ở quê nghèo ấy.

– Nhân vật người bà cũng đóng vai trò quan trọng trong truyện. Bằng tình yêu thương của bà đối với đứa cháu nội, tình yêu tha thiết đối với quê hương mà đã truyền ngọn lửa về tình yêu nguồn cội, tình yêu đối với nơi chúng ta đã sinh ra và lớn lên – miền quê đẹp đẽ nhất trong trái tim mỗi người.

4.   Chỉ ra và phân tích được tác dụng của một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của truyện (1,0 điểm):

–   Cách kể chuyện khéo léo dẫn người đọc vào câu chuyện một cách tự nhiên.

–    Ngôi kể: Sử dụng ngôi kể thứ nhất, người kể chuyện xưng “tôi”, tạo sự gần gũi, đồng cảm giữa người kể chuyện và người đọc; người kể chuyện là người trực tiếp tham gia vào câu chuyện làm cho câu chuyện sinh động, chân thực.

–    Ngôn ngữ kể chuyện chân thực, tinh tế tạo dấu riêng trong phong cách sáng tác của nhà văn.

–  Cốt truyện: Cốt truyện đơn tuyến, không có nhiều nhân vật, các tình tiết không quá cầu kì, phức tạp mà gần gũi với tâm lí trẻ em; khơi dậy sự đồng cảm của độc giả.

–  Xây dựng nhân vật chủ yếu qua ngôn ngữ, cử chỉ khiến cho các nhân vật hiện lên vừa chân thực gần gũi vừa góp phần làm sáng rõ chủ đề câu chuyện. Qua đó, khơi gợi trong bạn đọc tình yêu đối với gia đình, đối với quê hương.

Khi nhân vật “tôi” khẽ nắm tay bà và thốt lên “Trăng ở quê đẹp thật bà ạ!”, đó không chỉ là lời khen trăng, mà là khoảnh khắc một đứa trẻ thành phố tìm thấy gốc rễ của mình. Quê nội thay đổi, lũy tre xanh không còn, nhà tầng san sát mọc lên, nhưng tình thương của bà và ánh trăng năm ấy vẫn ở nguyên trong kí ức. Truyện Quê hương không cố gắng rao giảng mà chỉ nhẹ nhàng trao lại một điều giản dị: lớn lên bao nhiêu, xa quê bao nhiêu, thì điều níu người ta quay về vẫn là tình yêu bình yên như bóng bà ngồi nhặt khoai dưới đêm trăng. Bởi đôi khi, quê hương không nằm ở bản đồ, mà nằm trong những gì làm ta lưu luyến mãi dù chỉ nghe thoáng tên.