Viết bài văn nghị luận (khoảng 600 chữ) so sánh, đánh giá hai truyện ngắn sau:
Ngày Về Quê Mẹ (Lam Khê)
(Tóm tắt: Thành sau khi bị mất việc, mất nhà, mất người yêu được Hưng giúp tá túc ở một ngôi chùa Tiếng chuông chùa gợi nhớ về một làng quê yêu thương nào đó, mà Thành đã bỏ quên từ lâu lắm. Thành hỏi Hưng và được biết bên chùa đang chuẩn bị tổ chức Lễ Vu Lan. Thành nhớ lại hồi còn nhỏ thường hay theo mẹ đến chùa rồi quậy phá. Chiều hôm đó Thành bị mẹ đánh cho một trận nên thân, bà buồn bã khuyên con không nên đển người ngoài nói Thành là đứa con không cha).
Thành chẳng cần biết đến tội lỗi gì, chỉ căm ghét ai nói mình là con không cha. Lại càng tức giận chú tiểu đã làm cho mẹ buồn. Định bụng hôm nào chặn đường chú tiểu đi học về hỏi tội. Nhưng Thành đã không có cơ hội để thực hiện điều đó. Bởi vài ngày sau gia đình bên nội tìm tới thương lượng với mẹ xin đem Thành về nuôi nấng cho ăn học. Thành là cháu trai duy nhất của họ, nhưng lại là con ngoại hôn, nên đã không được thừa nhận từ thuở mới lọt lòng. Cuối cùng thì người mẹ vì nghĩ đến tương lai của con mà đành rứt ruột rời xa. ..
(Tóm tắt: Thành hồi tưởng lại quãng đời tuổi trẻ của mình: Tốt nghiệp đại học loại ưu, đi nước ngoài tu nghiệp, trở về được đề bạt làm trưởng phòng, phó giám đốc rồi giám đốc nhờ vào uy thế, tiền bạc của Ba và ông Nội. Nhưng khi đang ngấp nghé cái chức danh tổng giám đốc thì ông Nội mất, Ba bị tai nạn chết. Thành mất đi chỗ hậu thuẫn chắc chắn, mất chức, bị đẩy ra khỏi công ty, mấy chị em gái cùng cha rắp tâm chia chác hết tài sản và lấy lại ngôi biệt thự mà Thành đang ở, người vợ chưa cưới cũng nói lời chia tay… Chán chường vô định, Thành được Hưng-vốn là bạn học cũ cưu mang. Đang suy nghĩ mông lung thì Thành bắt gặp một vị tu sĩ trẻ và được biết đây chính là chú tiểu ngày trước đã bị Thành ném quả cho u đầu. Thành kể chuyện của mình cho thầy Khánh nghe về cuộc đời mình và được vị tu sĩ khuyên nên về quê với mẹ)
– Dù thế nào cậu cũng phải trở về với mẹ thôi. Cuộc đời luôn luôn có những khắc nghiệt, nhưng tình mẹ lúc nào cũng sẳn lòng dang rộng đôi tay để đón nhận những đứa con quay lại. Mẹ cậu đã trông đợi con suốt bao nhiêu năm rồi còn gì. Lúc này cậu không về thì đợi đến bao giờ….Tôi đang theo học trường Cao Cấp Phật học. Vài năm nữa tốt nghiệp rồi cũng trở về quê phụ giúp với thầy tổ. Mảnh đất quê hương luôn là nơi bình yên thân thiết mà mình không thể rời bỏ. Nơi ấy luôn có bao người kỳ vọng …và chờ đợi những đứa con xa xứ trở về.
Buổi sáng sớm Thành cùng vị tu sĩ ra bến xe trở về quê….Lòng anh rộn rã hẳn lên khi nhìn thấy những hàng dừa xanh trải dài thẳng tắp trên các nẻo đường quê quen thuộc. …Một chồi xanh mới vừa nhú lên đã hứa hẹn nhiều mầm sống tốt đẹp. Thành thật sự xúc động khi thoáng thấy bóng mẹ già đứng khuất bên mái hiên chùa. Khoé mắt bà ánh lên niềm vui rạng rỡ khi ôm lấy bờ vai gầy của đứa con trai vừa trở về. Trong vòng tay mẹ, Thành thấy lòng mình vẫn ấm áp như thuở còn thơ .
(đăng trên https://www.buddhismtoday.com/viet/truyen/ngayve.htm)
Cơm mùi khói bếp (Hoàng Công Danh)
(Tóm tắt: Bốn năm từ ngày lấy vợ, tết này anh mới đưa được cả vợ và con từ Sài Gòn về quê. Anh về đến nhà người mẹ lưng đã còng rất vui mừng, muốn nấu cơm cho con ăn nhưng vợ anh từ chối. Sáng hôm sau bà thức dậy sớm nấu cơm cho con ăn, khói bếp bốc ngùn ngụt khiến đứa cháu nội 3 tuổi tưởng cháy nhà. Người con dâu ngao ngán trước bữa cơm trắng. Tranh thủ lúc mẹ đi ra giếng, anh lùa cả ba chén cơm trắng vào lại nồi).
Sáng hôm sau bà lại dậy sớm. Lại nhóm bếp rơm nấu cơm. Xong bữa nồi cơm không vơi được là mấy, vẫn đầy như lòng mẹ. Anh gắng ăn được nửa chén. Chén lòng san đôi cho mẹ cho vợ. Anh dối mẹ chở vợ con đi xem chợ tết, đi thăm thú làng quê, thực chất là để ghé quán cho vợ con ăn bún ăn cháo.
Chưa hết tết, mới ngày mùng bốn anh lại phải đưa vợ con vào Sài Gòn. Bà mẹ dậy sớm làm gà, nấu cơm chuẩn bị cho các con mang đi ăn dọc đường nhưng vào tới Sài Gòn mà mèn cơm vẫn còn nửa, vợ anh định đổ đi còn anh đem phơi khô làm kỉ niệm.
Qua tháng ba nghe tin mẹ bệnh, anh tức tốc về nhà. Nằm trên giường, gặp con câu đầu tiên bà hỏi: “Con ăn chi chưa? Mẹ không bắc cơm được. Thôi ra đầu chợ ăn tạm. Bữa nào khỏe mẹ nấu cơm cho ăn. Tội nghiệp”.
Nhưng mẹ không khỏe nữa, yếu dần, được thêm hai bữa thì nhắm mắt.
Đưa mẹ ra đồng xong, về nhà nhìn chén cơm trắng đặt trên bàn thờ, anh thấy nhói lòng. Ân hận. Thế là hết cơ hội được ăn với mẹ một chén cơm sáng thật đầy, để nghe mẹ nói câu “không ai thương bằng cơm thương”.
Tiếc nuối. Thèm miếng cơm cháy mẹ nấu quá. Giòn và thơm, mùi hương đồng mùi nước quê, cả mùi khói bếp. Chỉ có mẹ mới nấu được miếng cơm cháy ngon như thế.
Hôm lên đường vào Sài Gòn, anh dậy sớm nấu chén cơm đặt lên bàn thờ mẹ. Anh tự mình vo gạo, tự mình nhóm bếp rơm. Loay hoay một hồi. Bếp nhà đầy khói. Và khói…
(In trong Chuyến tàu vé ngắn, tập truyện ngắn, NXB Trẻ, TP. HCM, 2015, Tr. 49-54)
Chú thích:
1.Lam Khê là cây bút xuất hiện khá đều trên các Website văn học với các truyện ngắn chủ yếu về đề tài Phật giáo. Truyện của Lam Khê xoay quanh những đề tài giản dị trong cuộc sống, cách viết thâm trầm giàu chất triết lí sâu sa và nhuốm tinh thần Phật giáo. Đạo và đời song hành trong các tác phẩm của nhà văn. Truyện “Ngày về quê mẹ” là truyện ngắn tiêu biểu của của Lam Khê đăng trên https://www.buddhismtoday.com/viet/truyen/ngayve.htm
2.Hoàng Công Danh hiện công tác ở Tạp chí Cửa Việt, Quảng Trị, đã xuất bản ba tập truyện ngắn: Cõng nhau trong một cõi người (2013), Chuyến tàu vé ngắn (2016), Trong cơn say níu sợi dây đứt (2019) và một tập tùy bút: Khói sẽ làm mắt tôi cay (2014) đều ở NXB Trẻ. Đầy chiêm nghiệm, sâu sắc ở cả đời và đạo, truyện Hoàng Công Danh thấm đẫm tình người lại hóm hỉnh, rất có duyên; cũng như lương duyên với văn chương nghệ thuật dù rằng anh tốt nghiệp kỹ sư ngành vật lý Trường Đại học Tổng hợp Quốc gia Belarus. Truyện ngắn “Cơm mùi khói bếp” được in trong Chuyến tàu vé ngắn, xuất bản năm 2015.
- Đề xuất được hệ thống ý phù hợp để làm rõ vấn đề của bài viết
Xác định được các ý chính của bài viết
Sắp xếp được các ý hợp lí theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận:
HƯỚNG DẪN LÀM BÀI
c.1.Mở bài:
– Giới thiệu hai tác phẩm truyện được xác định là đối tượng của sự so sánh, đánh giá:
+Truyện “Ngày về quê mẹ” là truyện ngắn tiêu biểu của của nhà văn Lam Khê đăng trên https://www.buddhismtoday.com/ viet/ truyen/ ngayve.htm
+Truyện “Cơm mùi khói bếp” của Hoàng Công Danh, in trong Chuyến tàu vé ngắn, tập truyện ngắn, NXB Trẻ, TP. HCM, 2015, Tr. 49-54)
–Nêu mục đích và cơ sở của việc so sánh, đánh giá này: Hai truyện ngắn có những điểm tương đồng về đề tài, chủ đề, tư tưởng cùng những nét độc đáo về nghệ thuật như nhan đề, tình huống truyện, không gian, thời gian, hình tượng nhân vật, ngôi kể, điểm nhìn, ngôn ngữ. Nhưng bên cạnh những – điểm giống nhau, hai truyện ngắn vẫn mang những nét độc đáo riêng biệt trên cả hai mặt nội dung và hình thức nghệ thuật, thể hiện nét riêng trong phong cách sáng tác của hai cây bút.
c.2.Thân bài:
* Khái quát về nét chung của hai tác phẩm: hoàn cảnh ra đời, đề tài, chủ đề, cốt truyện, nhân vật, vị trí của tác phẩm trong đời sống văn học…)
+Khái quát chung: hai truyện ngắn “Cơm mùi khói bếp” của Hoàng Công Danh và “Ngày về quê mẹ” của Lam Khê là hai truyện ngắn của giai đoạn văn học Việt Nam hiện đại (từ sau 1986 đến nay), có giá trị nhân văn sâu sắc, gửi đến người đọc những bài học cuộc sống ý nghĩa, có giá trị thức tỉnh và giáo dục con người, rất tiêu biểu cho nghệ thuật truyện ngắn hiện đại của các cây bút trẻ của văn học Việt Nam thời kì đổi mới.
+Thông tin khái quát “Ngày về quê mẹ”: Truyện kể về nhân vật Thành – một thanh niên bị mất việc, mất nhà sau những biến cố của ông nội và bố. Anh được một người bạn học giúp tá túc ở một ngôi chùa. Tại đây anh gặp lại chú tiểu khi xưa đã từng bị anh trêu chọc hiện đang là một tu sĩ. Anh đã kể cho tu sĩ nghe câu chuyện thăng trầm của cuộc đời mình và được người tu sĩ khuyên anh về quê với mẹ.
+Thông tin khái quát “Cơm mùi khói bếp”: Truyện kể về nhân vật tôi – một người xuất thân từ nông thôn, đã lập nghiệp và xây dựng gia đình ở thành phố. Bốn năm từ ngày lấy vợ anh mới đưa gia đình về ăn Tết với mẹ. Về đến nhà, bà mẹ chăm sóc cho anh, người vợ và đứa con rất chu đáo nhưng cả gia đình anh đều thấy không hợp và khó chịu với những thức ăn ở quê, nhất là cơm mùi khói bếp mẹ anh nấu. Hết Tết, anh trở lại Sài Gòn, người mẹ chuẩn bị thức ăn cho gia đình anh ăn dọc đường nhưng gia đình anh không ai ăn. Qua 3 tháng, anh nghe tin mẹ bị bệnh nên tức tốc về nhà nhưng anh chỉ ở với mẹ được hai bữa thì mẹ mất. Anh vô cùng ân hận và thèm được ăn cơm mùi khói bếp.
*Những điểm tương đồng giữa hai tác phẩm truyện và nguyên nhân dẫn đến sự tương đồng ấy
+Trên phương diện nội dung:
– Cả hai truyện ngắn đều viết đề tài gia đình. Hình ảnh người mẹ hiện lên trong tâm trí của đứa con đều là những người mẹ quê với tấm lòng bao la cao đẹp: luôn yêu thương con bằng một tình yêu chân chất, mộc mạc mà sâu sắc. Qua nỗi ân hận và sự thức tỉnh muộn mằn của những người con trai, cả hai tác phẩm đều gửi đến người đọc những tư tưởng sắc: Khẳng định tình mẫu tử thiêng liêng, bất diệt, đề cao vai trò của gia đình, quê hương luôn là điểm tựa nâng đỡ con người trên mọi hành trình sống; lời cảnh tỉnh con người hiện đại về lối sống xô bồ, vô cảm, bỏ quên những điều tưởng chừng như bình dị nhưng lại vô cùng quý giá.
+Trên phương diện nghệ thuật: Cả hai truyện ngắn đều xây dựng nhan đề, tình huống truyện giản dị, gần gũi mà độc đáo, gợi nhiều suy ngẫm. Hai truyện đều sử dụng ngôi kể thứ ba, có sự kết hợp giữa các điểm nhìn như điểm nhìn của người kể chuyện, điểm nhìn bên ngoài và điểm nhìn bên trong. Nhân vật trong truyện được hiện lên qua đối thoại, hành động, nội tâm với những chi tiết đắt giá. Yếu tố không gian, thời gian được chú trọng xây dựng. Ngôn ngữ truyện giản dị nhưng có chiều sâu triết lí. Các yếu tố thi pháp của truyện ngắn hiện đại thể hiện tiêu biểu, thể hiện sự đổi mới sáng tạo trong nghệ thuật viết văn của các cây bút trẻ.
+Nguyên nhân dẫn đến sự tương đồng:
– Có sự tương đồng về nội dung là do đề tài gia đình là đề tài gần gũi, quen thuộc, thu hút sự quan tâm của nhiều cây bút viết văn, những giá trị nhân sinh, những bài học cuộc sống gợi ra từ đề tài này luôn có ý nghĩa với người đọc và không bao giờ là cũ. Có sự giống nhau trên phương diện hình thức là do hai tác phẩm đều thuộc thể loại truyện ngắn hiện đại, hai cây bút luôn có ý thức đổi mới nghệ thuật viết văn với những sáng tạo mới mẻ, độc đáo.
* Những điểm khác biệt giữa hai tác phẩm truyện và điều kiện làm nên sự khác biệt ấy.
-Truyện “Ngày về quê mẹ”:
+Nhan đề “Ngày về quê mẹ” giản dị nhưng gợi nhiều ý nghĩa sâu sa. Ngày về đó không chỉ ngày người con trở lại quê mẹ sau nhiều năm xa cách mà còn ngày trở lại tuổi thơ với những kỉ niệm êm đềm, ngày trở về với điểm tựa tinh thần quý giá mà bao năm người con đã vô tình quên lãng, ngày đến với hi vọng một cuộc đời mới bình yên sau những thăng trầm, bão giông.
+Tình huống truyện rất bất ngờ: Thành bất ngờ gặp một vị tu sĩ – chính là chú tiểu năm xưa anh đã trêu chọc, ném cho u đầu tại sân vườn của chùa. Vị tu sĩ trẻ đã lắng nghe tâm sự của anh và đưa ra cho anh những lời khuyên quý báu, giúp anh xác định được hướng đi của cuộc đời mình. Vi tu sĩ lấy chính cuộc đời mình như sự dẫn giải giúp Thành bừng ngộ ý nghĩa của cuộc đời.
+Không gian: Không gian chính là một ngôi chùa. Sự kiện chuẩn bị lễ Vu Lan giúp mở rộng không gian truyện, đưa Thành về những hồi ức xa xăm về quê hương, về mẹ rồi lại trở lại không gian ngôi chùa, cuối cùng là không gian đường về quê mẹ tràn đầy hi vọng về một cuộc sống bình yên mới.
+Thời gian: Có sự xắp đặt, đảo lộn trật tự: Từ thời gian hiện tại ngược trở lại quá khứ rồi trở lại hiện tại và mở ra hi vọng về tương lai.
+Nhân vật chính của truyện ngắn là nhân vật Thành, được nhà văn xây dựng chủ yếu trên dòng hồi tưởng và dòng suy nghĩ nội tâm. Xuất hiện trong tác phẩm khi Thành đã là người trưởng Thành, sự kiện lễ Vu Lan của ngôi chùa nổi tiếng đã dẫn nhập Thành về với hồi ức tuổi thơ là một đứa trẻ nghịch ngợm, bướng bỉnh, cá tính: đến quậy phá chùa, ném quả vào đầu chú tiểu, bị mẹ đánh. Đặc biệt Thành rất nhạy cảm căm ghét tất cả những rất khi ai đó nói mình là không cha. Dòng hồi tưởng của Thành đến với quãng đời tuổi trẻ khi được gia đình đằng nội đón lên thành phố để nối dõi tông đường, Thành trở thành một chàng trai thành đạt bởi được nuôi ăn học tử tế và có sự hậu thuẫn của bố và ông nội. Nhưng biến cố gia đình liên tiếp xảy ra khiến Thành trở thành kẻ thất bại. Chán chường vô định, Thành may mắn gặp được người bạn tốt cưu mang. Vô tình, ngôi chùa mà Thành tá túc lại là nơi chú tiểu năm xưa đang tu luyện. Cuộc gặp gỡ với chú tiểu đã khơi dòng kỉ niệm về tuổi thơ, về gia đình, về người mẹ trong Thành và tạo nên bước ngoặt trong cuộc đời khi Thành nghe lời vị tu sĩ quyết từ bỏ tất cả để trở lại quê hương, về với người mẹ năm xưa đã từng hết lòng yêu mến và vẫn ngày đêm trông ngóng Thành.
+Ngôi kể: Truyện sử dụng ngôi kể thứ ba nhưng chủ yếu dùng điểm nhìn bên trong của nhân vật. Điểm nhìn này giúp nhân vật mở rộng biên độ nội tâm: từ những hồi ức về quá khứ đến suy ngẫm về hiện tại, tương lai, suy ngẫm về mình, về người mẹ, về quê hương. Điểm nhìn bên trong của nhân vật chú tiểu năm xưa cũng giúp truyện thêm chiều sâu triết lí.
+Ngôn ngữ truyện giản dị nhưng thấm đấm cảm xúc với những hồi ức mênh mang của Thành về tuổi thơ, về mẹ, giàu chất thơ qua những cảm nhận và miêu tả của Thành về hình ảnh ngôi chùa, về đường về quê mẹ đẹp đẽ xanh tươi, giàu chất triết lí qua những suy ngẫm về quê hương, gia đình của các nhân vật.
+Truyện có nhiều hình ảnh giàu sức gợi như hình ảnh ngôi chùa (trong kí ức tuổi thơ, khi Thành tá túc, khi Thành trở lại thấy bóng mẹ già đứng khuất bên mái hiên chùa). Đó là hình ảnh ẩn dụ có ý nghĩa như điểm tựa tinh thần tâm linh nâng đỡ Thành, sự bừng ngộ của Thành về ý nghĩa của cuộc đời.
-Truyện “Cơm mùi khói bếp”:
+Nhan đề “cơm mùi khói bếp” giản dị, gợi lên những bữa cơm mà bát cơm còn vương mùi khói bếp, mùi bếp củi được cháy lên bởi rơm rạ, củi khô quen thuộc với mỗi người, đặc biệt là những người sinh ra và gắn bó ở nông thôn. Đây là hình ảnh trở đi trở lại trong tác phẩm biểu tượng cho cuộc đời vất vả lam lũ tảo tần và cả tình thương con bất diệt của người mẹ.
+Truyện xây dựng tình huống truyện độc đáo: Người con trai xa quê 4 năm trở về đón Tết cùng gia đình. Chỉ qua một cuộc gặp gỡ ngắn ngủi nhưng vẻ đẹp tâm hồn, tình yêu thương chân chất của người mẹ quê đã được khắc họa rõ nét.
+Không gian: Truyện chủ yếu diễn ra tại ngôi nhà của người mẹ quê: từ khi gia đình người con trai trở về đến khi gia đình người con trai bước chân trở lại Sài Gòn. Không gian gần gũi từng là tuổi thơ của nhân vật người con trai nhưng chính anh lại thấy xa lạ để rồi khi mẹ mất đi, anh trở lại không gian ấy và biết bao hối hận tiếc nuối, day dứt khi những thứ quý giá đã tuột khỏi tay mình.
+Thời gian: Có độ nén khi diễn ra vẻn vẹn trong mấy ngày Tết người con trai trở lại quê. Chỉ trong thời gian ngắn ngủi nhưng truyện đã khắc họa rõ tình thương yêu, sự quan tâm chăm chút của người mẹ dành cho con cháu, sự lạc lõng của những con người thành thị với cuộc sống quê mùa. Thời gian truyện được mở rộng qua 3 tháng sau đó nhưng tất cả chỉ để lại sự hụt hẫng cho nhân vật.
+Nhân vật chính của truyện ngắn là nhân vật người mẹ, được khắc họa qua các chi tiết tiêu biểu về hành động. Đó là một bà mẹ quê đã ngoài sáu mươi, bà sống một mình bởi gia đình người con trai duy nhất đang sinh sống ở Sài Gòn. Bà là người mẹ quê đôn hậu, yêu thương con cái hết mực: Bà luôn quan tâm lo lắng cho những đứa con, nhất là cái ăn. Khi biết các con đã ăn trên thị xã, bà hơi chạnh lòng vì muốn được tự mình nấu cho các con ăn, muốn được cùng các con ăn một bữa cơm sum vầy, vì phải ăn cơm mới khỏe: “Không ai thương bằng cơm thương”. Bà dậy sớm nấu cơm bếp rơm cũng là muốn cho con trai được ăn lại miếng cơm cháy mà ngày còn nhỏ anh rất thích. Những hành động đó của bà đều xuất phát từ tấm lòng yêu thương con của một người mẹ. Buổi sáng khi gia đình người con chuẩn bị vào lại Sài Gòn, bà lại dậy sớm chuẩn bị mọi thứ cho các con mang theo ăn dọc đường. “Bây đem lên xe mà ăn. Cơm dọc đường dọc sá không ngon đâu”. Khi con cháu lên xe, bà còn dặn với: “Vào trong nhớ ăn uống đàng hoàng nghe bây. Đừng bỏ bữa sáng. Không ai thương bằng cơm thương”. Khi bà bị ốm, nằm không dậy được, gặp con, câu đầu tiên bà hỏi: “Con ăn chi chưa? Mẹ không bắc cơm được. Thôi ra đầu chợ ăn tạm. Bữa nào khỏe mẹ nấu cơm cho ăn. Tội nghiệp”. Vẫn là nỗi lo lắng về con, vẫn là niềm thương con, không hề nghĩ gì cho bản thân mình.
+Ngôi kể: Truyện sử dụng ngôi kể thứ ba, có sự kết hợp giữa điểm nhìn bên ngoài và điểm nhìn bên trong. Điểm nhìn bên ngoài giúp hình ảnh người mẹ hiện lên qua cái nhìn của người con là người mẹ chăm con quá chu đáo đến nỗi người con cảm thấy phiền phức. Điểm nhìn bên trong thể hiện những ân hận dằn vặt, niềm tiếc nuối nhớ thương về tình thương yêu của người mẹ mà anh không có cơ hội có được nữa khi mẹ đã qua đời. Sự kết hợp điểm nhìn bên ngoài và bên trong khiến truyện hiện lên với cốt truyện rõ ràng vừa thể hiện được chiều sâu tâm lí nhân vật, giúp bộc lộ chủ đề sâu sắc.
+Ngôn ngữ truyện giản dị như lời ăn tiếng nói hàng ngày nhưng lại thấm đẫm cảm xúc và giàu chất suy tư, triết lí, thể hiện chiều sâu trong lối sống, cách nhìn cuộc sống của người mẹ “Vào trong nhớ ăn uống đàng hoàng nghe bây. Đừng bỏ bữa sáng. Không ai thương bằng cơm thương”
+Truyện có nhiều chi tiết đắt giá như chi tiết chén cơm thơm mùi khói bếp. Đây là chi tiết vừa có ý nghĩa thực, vừa có ý nghĩa biểu tượng, có sức ám ảnh với người đọc.
-Nguyên nhân làm nên sự khác biệt:
+Có sự khác biệt vì mỗi cây bút có mối quan tâm khác nhau về đề tài gia đình khác nhau – một đề tài đã quá quen thuộc nên cần có những khám phá, phát hiện mới để tạo nên những món ăn tinh thần cho người đọc. Đây là hai cây bút khác nhau nên cá tính sáng tạo, phong cách nghệ thuật, tư tưởng đổi mới trong nghệ thuật cũng khác nhau. Sự khác nhau của các tác phẩm còn do yêu cầu của đời sống văn học cần những khám phá mới, những phong cách nghệ thuật mới nếu không người cầm bút và tác phẩm sẽ không thể có chỗ đứng trong đời sống văn học.
* Đánh giá chung về sự tương đồng và khác biệt giữa hai tác phẩm truyện và khẳng định giá trị độc đáo của mỗi tác phẩm
-Đánh giá chung về sự tương đồng, khác biệt: Có thể nói hai truyện ngắn “Ngày về quê mẹ” và “Cơm mùi khói bếp” có những điểm tương đồng và khác biệt trên cả hai mặt nội dung và hình thức nghệ thuật. Cả hai tác phẩm đều hướng về đề tài gia đình, gửi đến những người đọc những thông điệp nhân văn về tình mẫu tử, về ý nghĩa của gia trình và những giá trị bình dị của cuộc sống. Hai truyện ngắn rất có những điểm gặp gỡ trên phương diện sáng tạo nghệ thuật từ nhan đề, tình huống, không gian, thời gian, nhân vật, ngôn ngữ… Tuy vậy mỗi truyện ngắn lại có những nét riêng, sáng tạo, hướng đến những giá trị nhân văn khác nhau, có những đổi mới khác nhau trên tất cả các phương diện nghệ thuật của một truyện ngắn hiện đại.
–Khẳng định giá trị độc đáo của mỗi tác phẩm: Nếu truyện ngắn “Ngày về quê mẹ” ngợi ca điểm tựa tinh thần trong cuộc sống của mỗi người chính là tình mẫu tử, truyện giàu chất thơ, chất triết lí thì truyện “Cơm mùi khói bếp” ca ngợi tấm lòng người mẹ và có ý nghĩa thức tỉnh con người không được quên đi những giá trị bình dị, cốt lõi trong cuộc sống, truyện giản dị mà khơi gợi những liên tưởng sâu xa cho người đọc.
c.3. Kết bài: Kết luận chung về giá trị của tác phẩm và gợi mở cách nhìn nhận phù hợp về văn học của một giai đoạn đã qua
– Như vậy qua so sánh hai truyện ngắn “Ngày về quê mẹ” và “Cơm mùi khói bếp” ta thấy hai tác phẩm như những bài ca xúc động về gia đình, về tình mẫu tử, chiếu rọi những ánh sáng thức tỉnh cho con người biết tìm về những giá trị cốt lõi trong đời sống, biết gìn giữ những giá trị nhân văn bình dị mà vô cùng quan trọng trong cuộc sống.
– Qua so sánh hai truyện chúng ta thấy muốn đánh giá giá trị một tác phẩm cần nhìn nhận trên cả hai mặt nội dung và hình thức đồng thời cần đặt trong sự tương quan so sánh với tác phẩm văn học khác để thấy được cá tính sáng tạo, phong cách của từng nhà văn. Mỗi một giai đoạn cần giữ được những giá trị chung như là hệ quy chiếu đánh giá đóng góp của các cây bút đồng thời cần có những yêu cầu mới đặt để thấy được cá tính sáng tạo của người cầm bút. Văn học Việt Nam giai đoạn đổi mới (từ sau 1986 đến nay) đã làm được điều này.
BÀI VĂN THAM KHẢO
Bàn về giá trị và chức năng của văn học, nhà phê bình Hoàng Ngọc Hiến khảng định “Ngoài việc phản ánh đầy đủ sự thật đời sống, văn học còn có nhiệm vụ buộc người đọc phải nhìn chăm chú hơn, nghiêm khắc hơn vào bản thân mình, từ đó hiểu được sâu sắc sự thật của bản thân mình” (Hoàng Ngọc Hiến, Văn học và học văn, NXB Văn học, 1997). Mỗi tác phẩm văn học phải có được sứ mệnh chiếu rọi vào tâm hồn người đọc nâng đỡ và thức tỉnh để con người sống “người” hơn. Truyện ngắn “Ngày về quê mẹ” là truyện ngắn tiêu biểu của của nhà vă Lam Khê đăng trên /www.buddhismtoday.com/viet/truyen/ngayve.htm và “Cơm mùi khói bếp” của Hoàng Công Danh, in trong “Chuyến tàu vé ngắn”, tập truyện ngắn, NXB Trẻ, TP. HCM, 2015, Tr. 49-54) là những truyện ngắn như thế. Cùng viết về đề tài gia đình, về tình mẫu tử, gửi đến người đọc những bài học sâu sắc về gia đình và cuộc sống, cùng có những điểm gặp gỡ trên phương diện sáng tạo nghệ thuật truyện ngắn hiện đại nhưng mỗi truyện ngắn lại có những giá trị riêng độc đáo trên cả hai mặt nội dung và nghệ thuật thể hiện nét riêng trong phong cách sáng tác của 2 cây bút.
Hai truyện ngắn “Cơm mùi khói bếp” của Hoàng Công Danh và “Ngày về quê mẹ” của Lam Khê là hai truyện ngắn của giai đoạn văn học Việt Nam hiện đại (từ sau 1986 đến nay) đều có giá trị nhân văn sâu sắc, gửi đến người đọc những bài học cuộc sống ý nghĩa, có giá trị thức tỉnh và giáo dục con người, rất tiêu biểu cho nghệ thuật truyện ngắn hiện đại của các cây bút trẻ của văn học Việt Nam thời kì đổi mới.
Truyện “Ngày về quê mẹ” kể về nhân vật Thành – một thanh niên bị mất việc, mất nhà sau những biến cố của ông nội và bố. Anh được một người bạn học giúp tá túc ở một ngôi chùa. Tại đây anh gặp lại chú tiểu khi xưa đã từng bị anh trêu chọc hiện đang là một tu sĩ. Anh đã kể cho tu sĩ nghe câu chuyện thăng trầm của cuộc đời mình và được người tu sĩ khuyên anh về quê với mẹ.
Truyện “Cơm mùi khói bếp” kể về nhân vật tôi – một người xuất thân từ nông thôn, đã lập nghiệp và xây dựng gia đình ở thành phố. Bốn năm từ ngày lấy vợ anh mới đưa gia đình về ăn Tết với mẹ. Về đến nhà, bà mẹ chăm sóc cho anh, người vợ và đứa con rất chu đáo nhưng cả gia đình anh đều thấy không hợp và khó chịu với những thức ăn ở quê, nhất là cơm mùi khói bếp mẹ anh nấu. Hết Tết, anh trở lại Sài Gòn, người mẹ chuẩn bị thức ăn cho gia đình anh ăn dọc đường nhưng gia đình anh không ai ăn. Qua ba tháng, anh nghe tin mẹ bị bệnh nên tức tốc về nhà nhưng anh chỉ ở với mẹ được hai bữa thì mẹ mất. Anh vô cùng ân hận và thèm được ăn cơm mùi khói bếp.
Cả hai truyện ngắn đều viết đề tài gia đình. Hình ảnh người mẹ hiện lên trong tâm trí của đứa con đều là những người mẹ quê với tấm lòng bao la cao đẹp: luôn yêu thương con bằng một tình yêu chân chất, mộc mạc mà sâu sắc. Qua nỗi ân hận và sự thức tỉnh muộn mằn của những người con trai, hai tác phẩm đều gửi đến người đọc những tư tưởng sắc: Khảng định tình mẫu tử thiêng liêng, bất diệt, đề cao vai trò của gia đình, quê hương luôn là điểm tựa nâng đỡ con người trên mọi hành trình sống; lời cảnh tỉnh con người hiện đại về lối sống xô bồ, vô cảm, bỏ quên những điều tưởng chừng như bình dị nhưng lại vô cùng quý giá.
Cả hai truyện ngắn đều xây dựng nhan đề, tình huống truyện giản dị, gần gũi mà độc đáo, gợi nhiều suy ngẫm. Hai truyện đều sử dụng ngôi kể thứ ba, có sự kết hợp giữa các điểm nhìn như điểm nhìn của người kể chuyện, điểm nhìn bên ngoài và điểm nhìn bên trong. Nhân vật trong truyện được hiện lên qua đối thoại, hành động, nội tâm với những chi tiết đắt giá. Yếu tố không gian, thời gian được chú trọng xây dựng. Ngôn ngữ truyện giản dị nhưng có chiều sâu triết lí. Các yếu tố thi pháp của truyện ngắn hiện đại thể hiện tiêu biểu, thể hiện sự đổi mới sáng tạo trong nghệ thuật viết văn của các cây bút trẻ.
Có sự tương đồng về nội dung là do đề tài gia đình là đề tài gần gũi, quen thuộc, thu hút sự quan tâm của nhiều cây bút viết văn, những giá trị nhân sinh, những bài học cuộc sống gợi ra từ đề tài này luôn có ý nghĩa với người đọc và không bao giờ là cũ. Có sự giống nhau trên phương diện hình thức là do hai tác phẩm đều thuộc thể loại truyện ngắn hiện đại, hai cây bút luôn có ý thức đổi mới nghệ thuật viết văn với những sáng tạo mới mẻ, độc đáo.
“Nghệ sĩ là người biết khai thác những ấn tượng riêng, chủ quan của mình, (…) và làm cho những ấn tượng ấy có hình thức riêng”. (M. Gorki bàn về văn học, NXb Văn học, Hà Nội). Mỗi truyện lại có những điểm riêng độc đáo. Truyện “Ngày về quê mẹ” có nhan đề giản dị nhưng gợi nhiều ý nghĩa sâu sa. “Ngày về” đó không chỉ ngày người con trở lại quê mẹ sau nhiều năm xa cách mà còn ngày trở lại tuổi thơ với những kỉ niệm êm đềm, ngày trở về với điểm tựa tinh thần quý giá mà bao năm người con đã vô tình quên lãng, ngày đến với hi vọng một cuộc đời mới bình yên sau những thăng trầm, bão giông. Truyện xây dựng tình huống truyện rất bất ngờ: Thành bất ngờ gặp một vị tu sĩ – chính là chú tiểu năm xưa anh đã trêu chọc, ném cho u đầu tại sân vườn của chùa. Vị tu sĩ trẻ đã lắng nghe tâm sự của anh và đưa ra cho anh những lời khuyên quý báu, giúp anh xác định được hướng đi của cuộc đời mình. Vi tu sĩ lấy chính cuộc đời mình như sự dẫn giải giúp Thành bừng ngộ ý nghĩa của cuộc đời. Không gian chính là một ngôi chùa. Sự kiện chuẩn bị lễ Vu Lan giúp mở rộng không gian truyện, đưa Thành về những hồi ức xa xăm về quê hương, về mẹ rồi lại trở lại không gian ngôi chùa, cuối cùng là không gian đường về quê mẹ tràn đầy hi vọng về một cuộc sống bình yên mới. Thời gian có sự xắp đặt, đảo lộn trật tự: Từ thời gian hiện tại ngược trở lại quá khứ rồi trở lại hiện tại và mở ra hi vọng về tương lai. Nhân vật chính của truyện ngắn là nhân vật Thành, được nhà văn xây dựng chủ yếu trên dòng hồi tưởng và dòng suy nghĩ nội tâm. Xuất hiện trong tác phẩm khi Thành đã là người trưởng Thành, sự kiện lễ Vu Lan của ngôi chùa nổi tiếng đã dẫn nhập Thành về với hồi ức tuổi thơ là một đứa trẻ nghịch ngợm, bướng bỉnh, cá tính: đến quậy phá chùa, ném quả vào đầu chú tiểu, bị mẹ đánh. Đặc biệt Thành rất nhạy cảm căm ghét tất cả những rất khi ai đó nói mình là không cha. Dòng hồi tưởng của Thành đến với quãng đời tuổi trẻ khi được gia đình đằng nội đón lên thành phố để nối dõi tông đường, Thành trở thành một chàng trai thành đạt bởi được nuôi ăn học tử tế và có sự hậu thuẫn của bố và ông nội. Nhưng biến cố gia đình liên tiếp xảy ra khiến Thành trở thành kẻ thất bại. Chán chường vô định, Thành may mắn gặp được người bạn tốt cưu mang. Vô tình, ngôi chùa mà Thành tá túc lại là nơi chú tiểu năm xưa đang tu luyện. Cuộc gặp gỡ với chú tiểu đã khơi dòng kỉ niệm về tuổi thơ, về gia đình, về người mẹ trong Thành và tạo nên bước ngoặt trong cuộc đời khi Thành nghe lời vị tu sĩ quyết từ bỏ tất cả để trở lại quê hương, về với người mẹ năm xưa đã từng hết lòng yêu mến và vẫn ngày đêm trông ngóng Thành. Truyện sử dụng ngôi kể thứ ba, điểm nhìn bên trong của nhân vật giúp mở rộng biên độ nội tâm: từ những hồi ức về quá khứ đến suy ngẫm về hiện tại, tương lai, suy ngẫm về mình, về người mẹ, về quê hương. Ngôn ngữ truyện giản dị nhưng thấm đấm cảm xúc với những hồi ức mênh mang của Thành về tuổi thơ, về mẹ, giàu chất thơ qua những cảm nhận và miêu tả của Thành về hình ảnh ngôi chùa, về đường về quê mẹ đẹp đẽ xanh tươi, giàu chất triết lí qua những suy ngẫm về quê hương, gia đình của các nhân vật. Truyện có nhiều hình ảnh giàu sức gợi như hình ảnh ngôi chùa (trong kí ức tuổi thơ, khi Thành tá túc, khi Thành trở lại thấy bóng mẹ già đứng khuất bên mái hiên chùa). Đó là hình ảnh ẩn dụ có ý nghĩa như điểm tựa tinh thần tâm linh nâng đỡ Thành, sự bừng ngộ của Thành về ý nghĩa của cuộc đời.
Truyện “Cơm mùi khói bếp” có nhan đề giản dị, gợi lên những bữa cơm mà bát cơm còn vương mùi khói bếp, mùi bếp củi được cháy lên bởi rơm rạ, củi khô quen thuộc với mỗi người, đặc biệt là những người sinh ra và gắn bó ở nông thôn. Đây là hình ảnh trở đi trở lại trong tác phẩm biểu tượng cho cuộc đời vất vả lam lũ tảo tần và cả tình thương con bất diệt của người mẹ. Truyện xây dựng tình huống truyện độc đáo: Người con trai xa quê bốn năm trở về đón Tết cùng gia đình. Chỉ qua một cuộc gặp gỡ ngắn ngủi nhưng vẻ đẹp tâm hồn, tình yêu thương chân chất của người mẹ quê đã được khắc họa rõ nét. Truyện chủ yếu diễn ra tại ngôi nhà của người mẹ quê: từ khi gia đình người con trai trở về đến khi gia đình người con trai bước chân trở lại Sài Gòn. Không gian gần gũi từng là tuổi thơ của nhân vật người con trai nhưng chính anh lại thấy xa lạ để rồi khi mẹ mất đi, anh trở lại không gian ấy và biết bao hối hận tiếc nuối, day dứt khi những thứ quý giá đã tuột khỏi tay mình. Thời gian truyện có độ nén khi diễn ra vẻn vẹn trong mấy ngày Tết người con trai trở lại quê. Chỉ trong thời gian ngắn ngủi nhưng truyện đã khắc họa rõ tình thương yêu, sự quan tâm chăm chút của người mẹ dành cho con cháu, sự lạc lõng của những con người thành thị với cuộc sống quê mùa. Thời gian truyện được mở rộng qua 3 tháng sau đó nhưng tất cả chỉ để lại sự hụt hẫng cho nhân vật. Nhân vật chính của truyện ngắn là nhân vật người mẹ, được khắc họa qua các chi tiết tiêu biểu về hành động. Đó là một bà mẹ quê đã ngoài sáu mươi, lưng đã bắt đầu cong hình đòn gánh, bà sống một mình bởi gia đình người con trai duy nhất đang sinh sống ở Sài Gòn. Bà là người mẹ quê đôn hậu, yêu thương con cái hết mực, luôn quan tâm lo lắng cho những đứa con, nhất là cái ăn. Khi vừa xếp đồ đạc xong, câu hỏi đầu tiên của bà là: “Chắc bây đói bụng rồi, để mẹ đi nấu cơm cho ăn”. Khi biết các con đã ăn trên thị xã, bà hơi chạnh lòng vì muốn được tự mình nấu cho các con ăn, muốn được cùng các con ăn một bữa cơm sum vầy, ấm cúng sau bao năm xa cách, phải ăn cơm mới khỏe: “Không ai thương bằng cơm thương”. Buổi sáng khi gia đình người con chuẩn bị vào lại Sài Gòn, bà lại dậy sớm chuẩn bị mọi thứ cho các con mang theo ăn dọc đường “Bây đem lên xe mà ăn. Cơm dọc đường dọc sá không ngon đâu”. Sự quan tâm ấy, đối với con người hiện đại bấy giờ có thể là nhiêu khê, nhưng ẩn chứa trong đó là một sự quan tâm ân cần, chu đáo, sự lo lắng khôn nguôi của người mẹ dành cho những đứa con mình. Khi con cháu lên xe, bà còn dặn với: “Vào trong nhớ ăn uống đàng hoàng nghe bây. Đừng bỏ bữa sáng. Không ai thương bằng cơm thương”. Khi bà bị ốm, nằm không dậy được, gặp con, câu đầu tiên bà hỏi: “Con ăn chi chưa? Mẹ không bắc cơm được. Thôi ra đầu chợ ăn tạm. Bữa nào khỏe mẹ nấu cơm cho ăn. Tội nghiệp”. Truyện sử dụng ngôi kể thứ ba, có sự kết hợp giữa điểm nhìn bên ngoài và điểm nhìn bên trong. Điểm nhìn bên ngoài giúp hình ảnh người mẹ hiện lên qua cái nhìn của người con là người mẹ chăm con quá chu đáo đến nỗi người con cảm thấy phiền phức. Điểm nhìn bên trong thể hiện những ân hận dằn vặt, niềm tiếc nuối nhớ thương về tình thương yêu của người mẹ mà anh không có cơ hội có được nữa khi mẹ đã qua đời. Sự kết hợp điểm nhìn bên ngoài và bên trong khiến truyện hiện lên với chiều sâu triết lí sâu sắc. Ngôn ngữ truyện giản dị như lời ăn tiếng nói hàng ngày nhưng lại thấm đẫm cảm xúc và giàu chất suy tư, triết lí, thể hiện chiều sâu trong lối sống, cách nhìn cuộc sống của người mẹ. Truyện có nhiều chi tiết đắt giá như chi tiết chén cơm thơm mùi khói bếp. Đây là chi tiết vừa có ý nghĩa thực, vừa có ý nghĩa biểu tượng, có sức ám ảnh với người đọc. Có sự khác biệt vì mỗi cây bút có mối quan tâm khác nhau về đề tài gia đình khác nhau – một đề tài đã quá quen thuộc nên cần có những khám phá, phát hiện mới để tạo nên những món ăn tinh thần cho người đọc. Đây là hai cây bút khác nhau nên cá tính sáng tạo, phong cách nghệ thuật, tư tưởng đổi mới trong nghệ thuật cũng khác nhau. Sự khác nhau của các tác phẩm còn do yêu cầu của đời sống văn học cần những khám phá mới, những phong cách nghệ thuật mới nếu không người cầm bút và tác phẩm sẽ không thể có chỗ đứng trong đời sống văn học.
Có thể nói hai truyện ngắn “Ngày về quê mẹ” và “Cơm mùi khói bếp” có những điểm tương đồng và khác biệt trên cả hai mặt nội dung và hình thức nghệ thuật. Cả hai tác phẩm đều hướng về đề tài gia đình, gửi đến những người đọc những thông điệp nhân văn về tình mẫu tử, về ý nghĩa của gia trình và những giá trị bình dị của cuộc sống. Hai truyện ngắn rất có những điểm gặp gỡ trên phương diện sáng tạo nghệ thuật từ nhan đề, tình huống, không gian, thời gian, nhân vật, ngôn ngữ… Tuy vậy mỗi truyện ngắn lại có những nét riêng, sáng tạo trên cả hai mặt nội dung và nghệ thuật: Nếu truyện ngắn “Ngày về quê mẹ” ngợi ca điểm tựa tinh thần trong cuộc sống của mỗi người chính là tình mẫu tử, truyện giàu chất thơ, chất triết lí thì truyện “Cơm mùi khói bếp” ca ngợi tấm lòng người mẹ và có ý nghĩa thức tỉnh con người không được quên đi những giá trị bình dị, cốt lõi trong cuộc sống, truyện giản dị mà khơi gợi những liên tưởng sâu xa cho người đọc.
Như vậy qua so sánh hai truyện ngắn “Ngày về quê mẹ” và “Cơm mùi khói bếp” ta thấy hai tác phẩm như những bài ca xúc động về gia đình, về tình mẫu tử, chiếu rọi những ánh sáng thức tỉnh cho con người biết tìm về những giá trị cốt lõi trong đời sống, biết gìn giữ những giá trị nhân văn bình dị mà vô cùng quan trọng. Có thể nói muốn đánh giá giá trị một tác phẩm cần nhìn nhận trên cả hai mặt nội dung và hình thức đồng thời cần đặt trong sự tương quan so sánh với tác phẩm văn học khác để thấy được cá tính sáng tạo, phong cách của từng nhà văn. Mỗi một giai đoạn cần giữ được những giá trị chung như là hệ quy chiếu đánh giá đóng góp của các cây bút đồng thời cần có những yêu cầu mới đặt để thấy được cá tính sáng tạo của người cầm bút. Văn học Việt Nam giai đoạn đổi mới (từ sau 1986 đến nay) đã làm được điều này.
