TƯ DUY SO SÁNH TRONG BÀI NGHỊ LUẬN VĂN HỌC – BÍ KÍP VÀNG CHINH PHỤC ĐIỂM 9+
So sánh không chỉ là công cụ phân tích, mà còn là “chìa khóa vàng” giúp người viết bật lên chiều sâu tư duy, từ đó tạo dấu ấn cá nhân trong bài làm. Dưới đây là 4 cách tư duy so sánh cực kỳ hiệu quả trong nghị luận văn học:
1. So sánh để làm nổi bật giá trị nội dung tư tưởng
Hãy so sánh các nhân vật, hoàn cảnh hoặc hệ thống quan điểm để khai thác rõ nét thông điệp mà nhà văn gửi gắm. So sánh giúp ta không chỉ hiểu nhân vật, mà còn hiểu hơn về cái nhìn nhân văn, triết lý sống của mỗi tác giả.
📌 Ví dụ tiêu biểu:
Khi phân tích nhân vật Chí Phèo (Nam Cao), ta có thể đối chiếu với nhân vật Tràng trong “Vợ nhặt” (Kim Lân):
-
Cả hai đều là những con người ở “đáy” xã hội, sống trong nghèo đói, bị ruồng rẫy.
-
Thế nhưng, Chí Phèo bị tha hóa, khát khao làm người nhưng cuối cùng bi kịch không thể cứu rỗi; trong khi đó, Tràng vẫn giữ được lòng lương thiện, ánh sáng nhân văn và niềm tin vào cuộc sống – ngay cả trong nạn đói kinh hoàng.
👉 So sánh này không chỉ làm rõ số phận nhân vật, mà còn làm nổi bật hai góc nhìn: một hiện thực phê phán đầy đau xót (Nam Cao) và một hiện thực ấm nóng ánh nhân đạo (Kim Lân).
2. So sánh để làm rõ giá trị nghệ thuật và phong cách sáng tác
Mỗi nhà văn, nhà thơ đều có “chất riêng” – một cá tính nghệ thuật. Việc so sánh cách sử dụng hình ảnh, giọng điệu, biểu tượng… sẽ giúp làm nổi bật phong cách sáng tác và thủ pháp nghệ thuật đặc trưng của từng tác giả.
📌 Ví dụ tiêu biểu:
Khi phân tích bài thơ “Sóng” (Xuân Quỳnh), ta có thể đặt cạnh “Từ ấy” (Tố Hữu) để thấy rõ hai phong cách trữ tình:
-
“Sóng” của Xuân Quỳnh là những con sóng cảm xúc yêu đương, dịu dàng mà dữ dội – biểu tượng cho trái tim người phụ nữ giàu yêu thương và khát khao dâng hiến.
-
Ngược lại, “Từ ấy” là tiếng reo vui mang tính sử thi – hình ảnh “mặt trời chân lý” thể hiện niềm tin vào lý tưởng cách mạng và khát vọng dấn thân cống hiến.
👉 So sánh hai bài thơ làm sáng rõ sự khác biệt giữa trữ tình cá nhân (Xuân Quỳnh) và trữ tình chính trị (Tố Hữu), từ đó làm bật phong cách nghệ thuật của từng nhà thơ.
3. So sánh để phản biện và mở rộng góc nhìn
Không nên chỉ “khen đều tay”, việc so sánh là cách thể hiện tư duy phản biện – giúp người viết bày tỏ chính kiến riêng, tránh tiếp cận một chiều và làm bài viết thêm sắc sảo.
📌 Ví dụ tiêu biểu:
Viết về hình tượng người lính trong thơ, thay vì chỉ ngợi ca vẻ đẹp bi tráng trong “Tây Tiến”, hãy đặt cạnh “Đồng chí” (Chính Hữu) để có cái nhìn toàn diện hơn:
-
Quang Dũng khắc họa người lính hào hoa, lãng mạn giữa núi rừng Tây Bắc: “áo bào thay chiếu”, “dáng kiều thơm”.
-
Chính Hữu lại đem đến hình ảnh người lính mộc mạc, thân thuộc: “áo rách vai”, “chân không giày” – hiện thân của tình đồng đội gắn bó trong kháng chiến.
👉 Từ đó, người viết có thể đánh giá: người lính hiện lên không đơn điệu, mà mang nhiều sắc thái – vừa bi tráng, lý tưởng; vừa đời thường, gần gũi và đầy xúc động.
4. So sánh theo trục thời gian hoặc giữa các cá tính sáng tác
Văn học là một dòng chảy liên tục. Việc đặt hai cái tôi, hai phong cách ở hai thời kỳ khác nhau bên cạnh nhau sẽ giúp làm nổi bật sự vận động của tư duy nghệ thuật theo thời gian.
📌 Ví dụ tiêu biểu:
So sánh cái tôi trữ tình trong “Vội vàng” (Xuân Diệu) và “Tự tình II” (Hồ Xuân Hương):
-
Xuân Diệu là cái tôi sôi nổi, mãnh liệt, khát sống và đắm say trong vẻ đẹp trần thế: “hãy tận hưởng vì thời gian trôi nhanh quá”.
-
Hồ Xuân Hương là cái tôi nữ quyền, dằn vặt, phẫn uất trước thân phận người phụ nữ: “đêm khuya văng vẳng trống canh dồn”.
👉 Sự so sánh này làm nổi bật hành trình phát triển của cái tôi cá nhân trong văn học – từ nỗi cô đơn thời trung đại đến niềm khao khát sống mãnh liệt trong hiện đại.
🔑 Tổng kết:
Tư duy so sánh trong nghị luận văn học không chỉ là một kỹ năng cần thiết, mà còn là một “vũ khí sắc bén” giúp bài viết bứt phá – giàu chiều sâu, đầy cá tính, và đủ sức thuyết phục người đọc, người chấm. Hãy luyện tập thường xuyên để biến cách viết này thành thế mạnh của riêng bạn!
