Ý Nghĩa Điểm Nhìn Trần Thuật Trong Sáng Tạo Nghệ Thuật – Phân Tích Quan Niệm Puđôpkin Qua Các Truyện Ngắn Tiêu Biểu

Đề bài:

Bàn về điểm nhìn trần thuật trong sáng tạo nghệ thuật, nhà điện ảnh Xô Viết Puđôpkin ví việc xác định điểm nhìn để tái hiện đời sống như mở một con đường đi vào rừng rậm. Xác định đúng, tạo cho người đi cái thế nhìn sâu, trông xa, đưa họ đến cái điểm nhận thức và cảm thụ mà nhà văn muốn đạt đến.

(Phương Lựu, Trần Đình Sử, Nguyễn Xuân Nam, Lê Ngọc Trà, La Khắc Hoà, Thành Thế Thái Bình, Lý luận văn học, NXB Giáo dục Việt Nam, 1996, tr. 310)

Anh/Chị hiểu ý kiến trên như thế nào? Bằng một số tác phẩm truyện ngắn đã học hoặc đã đọc, hãy viết bài văn nghị luận (khoảng 1200 chữ) làm sáng tỏ ý kiến trên.

Dàn ý chi tiết

Mở bài: Giới thiệu vấn đề cần nghị luận

Trong sáng tạo nghệ thuật, nhà văn không chỉ ghi lại đời sống mà còn phải tìm được một cách nhìn để thâm nhập và lý giải đời sống ấy. Mọi trang văn đều khởi nguồn từ một vị trí quan sát – nơi tác giả đặt ánh nhìn của mình vào thế giới và từ đó tổ chức lời kể. Vì vậy, khi bàn về điểm nhìn trần thuật, Puđôpkin đã hình dung nó như việc “mở một con đường đi vào rừng rậm”: xác định đúng, nhà văn sẽ có “thế nhìn sâu, trông xa”, dẫn người đọc đến đúng tầm nhận thức mà mình mong muốn. So sánh ấy làm sáng rõ một chân lý quan trọng của nghệ thuật tự sự: điểm nhìn không chỉ là phương tiện kể chuyện, mà còn là chiếc chìa khóa giúp người nghệ sĩ giải mã bản chất của đời sống và gửi gắm tư tưởng của chính mình. Nhìn lại các truyện ngắn đã học và đã đọc, ta càng thấm thía vai trò của điểm nhìn như linh hồn của lời kể, như nền tảng định hình phong cách của mỗi nhà văn.

Thân bài:

* Giải thích ý kiến:

• Điểm nhìn trần thuật: vị trí, chỗ đứng để xem xét, miêu tả, bình giá sự vật, hiện tượng trong tác phẩm.
• Con đường đi vào rừng rậm: cách nói ẩn dụ để khẳng định việc lựa chọn điểm nhìn để tái hiện đời sống sẽ mở ra cho người nghệ sĩ những hướng đi để sáng tạo nghệ thuật, khám phá hiện thực đời sống.
• Xác định đúng, tạo cho người đi cái thế nhìn sâu, trông xa, đưa họ đến cái điểm nhận thức và cảm thụ mà nhà văn muốn đạt đến: khi lựa chọn đúng điểm nhìn trần thuật, nhà văn có khả năng bao quát hiện thực đời sống ở cả bề rộng và chiều sâu; khám phá và lí giải được bản chất của hiện thực đời sống; giúp tác giả thể hiện được tư tưởng, cảm xúc, thực hiện được mục đích sáng tạo của mình.

=> Ý kiến của Puđôpkin khẳng định vai trò của điểm nhìn trần thuật trong sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ.

* Bàn luận:

• Mọi tác phẩm văn học đều xuất phát từ điểm nhìn cụ thể. Nghệ sĩ không thể miêu tả, trần thuật các sự kiện về đời sống được nếu không xác định cho mình một điểm nhìn đối với sự vật, hiện tượng. Vì vậy, điểm nhìn trần thuật là một trong những yếu tố hàng đầu của sự sáng tạo, là đặc trưng của thể loại tự sự.
• Từ điểm nhìn nghệ thuật, chủ thể của điểm nhìn sẽ xác định các yếu tố để kể, miêu tả, bình luận, ngôi kể, lời kể…, giúp nhà văn tái hiện hiện thực đời sống một cách chân thực, khách quan. Có thể phân chia điểm nhìn thành nhiều loại khác nhau. Trong quá trình trần thuật, sự thay đổi, dịch chuyển điểm nhìn giúp mở rộng khả năng bao quát, nhận xét, đánh giá của chủ thể trần thuật, thể hiện quan niệm, tư tưởng, thái độ của nhà văn.

Từ việc xác định đúng điểm nhìn nghệ thuật, người đọc có khả năng thâm nhập vào tác phẩm trên bình diện nghệ thuật, khám phá giá trị nội dung, tư tưởng; tìm ra được nét riêng độc đáo trong phong cách nghệ thuật của mỗi nhà văn.

* Làm sáng tỏ ý kiến qua các tác phẩm truyện ngắn đã học và đã đọc:

• Phạm vi dẫn chứng: đảm bảo HS khai thác dẫn chứng ở một số tác phẩm thuộc thể loại truyện ngắn đã học, đã đọc.
• Vấn đề cần làm nổi bật: chỉ ra và phân tích được vai trò của điểm nhìn trần thuật trong tác phẩm truyện ngắn.

* Đánh giá, mở rộng:

• Ý kiến trên đã khẳng định vai trò quan trọng của điểm nhìn trần thuật, có tác dụng định hướng với cả người sáng tác và người tiếp nhận:

+ Với người sáng tác: từ nhận thức về vai trò của điểm nhìn, nhà văn phải có ý thức và đủ tài năng trong việc lựa điểm nhìn trần thuật để việc tái hiện đời sống và việc bộc lộ tư tưởng được sâu sắc, để tác phẩm của mình không những có giá trị nhận thức sâu rộng mà còn có giá trị thẩm mĩ cao. Đồng thời, qua đó nhà văn khẳng định được phong cách nghệ thuật của mình.

+ Với người tiếp nhận: người đọc ý thức được điểm nhìn trần thuật là một kênh quan trọng để đi vào khám phá thế giới nghệ thuật của nhà văn. Từ đó cũng nâng cao kiến thức về phương diện này để tiếp nhận tác phẩm một cách chủ động và tích cực nhất.

• Bên cạnh điểm nhìn trần thuật, làm nên thành công của truyện ngắn nói riêng và tác phẩm tự sự nói chung còn cần kết hợp của nhiều yếu tố nghệ thuật khác như xây dựng cốt truyện, xây dựng tình huống, nhân vật, ngôn ngữ trần thuật…

Kết bài: Khẳng định vấn đề cần nghị luận.

Từ quan niệm của Puđôpkin, có thể thấy điểm nhìn trần thuật không tồn tại như một kĩ thuật khô cứng mà là một lựa chọn nghệ thuật mang tính quyết định. Nhờ điểm nhìn đúng, nhà văn mở ra được chiều sâu của đời sống, khai mở tư tưởng, chạm đến những miền tâm lí tinh tế nhất của con người. Người đọc cũng nhờ đó mà bước vào thế giới nghệ thuật với sự chủ động, khám phá không chỉ câu chuyện mà còn cả cách nhìn độc đáo của người viết. Thành công của truyện ngắn – và của tự sự nói chung – luôn bắt đầu từ một cái nhìn sắc sảo như thế. Khi xác định đúng điểm nhìn, nhà văn đã mở được “con đường vào rừng rậm”, còn người đọc thì tìm thấy lối dẫn để tiếp cận những tầng sâu bí ẩn của văn chương.