Phân tích bài thơ “Tự tình khúc” của tác giả Cao Bá Nhạ.
| “Than ôi! Thân lỡ bước đường trần,
Mua danh chuộc tiếng biết hỏi ai? Ví như cây giữa rừng xanh, Không ai biết đến, chỉ dành cho chim. Bụi trần bám mặt, lệ tuôn rơi, Nhớ cha mẹ, thương vợ con, Ngậm đắng nuốt cay, dạ nát tan, Mong sao được chết cho thanh thản. Ơn vua như biển như trời, Ẩn náu bao kiếp, chẳng hề dám quên. Xin dâng tấm lòng son sắt này, Nguyện xin được chết vì nước non. |
Ôi, chết vinh hơn sống nhục, Thà làm ngọn cỏ dại ven đường, Chứ quyết không làm quan tham nhũng, Bỏ mặc dân chúng lầm than. Xin vua xét cho nỗi oan này, Trả lại thanh danh cho con người, Cho con được chết nhẹ nhàng, Để hồn siêu thoát về cõi thanh thiên.”
Trích “Tự tình khúc”- Cao Bá Nhạ. |
Chú thích:
Tự tình khúc là tác phẩm nổi tiếng nhất của Cao Bá Nhạ, được sáng tác bằng chữ Nôm theo thể song thất lục bát, gồm 680 câu thơ. Tác phẩm được viết khi ông đang bị giam cầm trong nhà lao chờ ngày chịu án tử hình sau vụ án Lệ Chi Viên.
“Tự tình khúc” được chia thành 4 phần chính:
Phần 1 (1 – 160 câu): Thể hiện tâm trạng đau khổ, phẫn uất của tác giả trước cảnh ngộ éo le của bản thân và gia đình.
Phần 2 (161 – 320 câu): Ca ngợi tài năng và khí phách của chú ruột Cao Bá Quát.
Phần 3 (321 – 520 câu): Bày tỏ lòng trung thành với triều đình và mong muốn được minh oan.
Phần 4 (521 – 680 câu): Thể hiện niềm khao khát tự do và ước mong được sống một cuộc đời bình dị.
Lập dàn ý
Mở bài:
“Tự tình khúc” là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của Cao Bá Nhạ, được sáng tác khi ông đang bị giam cầm trong nhà lao chờ ngày chịu án tử hình sau vụ án Lệ Chi Viên. Tác phẩm thể hiện tâm trạng đau khổ, phẫn uất của tác giả trước cảnh ngộ éo le của bản thân và gia đình; đồng thời ca ngợi tài năng và khí phách của chú ruột Cao Bá Quát; bày tỏ lòng trung thành với triều đình và mong muốn được minh oan; thể hiện niềm khao khát tự do và ước mong được sống một cuộc đời bình dị. Đoạn trích sau đây là một phần quan trọng trong tác phẩm, thể hiện rõ nét những nội dung và ý nghĩa sâu sắc của “Tự tình khúc”
Thân bài:
Nỗi đau khổ, phẫn uất của Cao Bá Nhạ:
Hai câu thơ đầu tiên thể hiện nỗi đau khổ, phẫn uất của Cao Bá Nhạ trước cảnh ngộ éo le của bản thân. Ông tự trách bản thân đã “lỡ bước đường trần”, “mua danh chuộc tiếng hỏi ai”. Hình ảnh “cây giữa rừng xanh”, “không ai biết đến, chỉ dành cho chim” là ẩn dụ cho số phận bi đát của Cao Bá Nhạ. Hai câu thơ tiếp theo thể hiện nỗi đau đớn, tuyệt vọng của Cao Bá Nhạ. Hình ảnh “bụi trần bám mặt, lệ tuôn rơi” cho thấy sự khổ cực, nhục nhã của ông trong cảnh tù tội. Nỗi nhớ cha mẹ, thương vợ con càng khiến ông thêm đau đớn. Hai câu thơ tiếp theo thể hiện tâm trạng đau đớn, tuyệt vọng của Cao Bá Nhạ. Hình ảnh “bụi trần bám mặt, lệ tuôn rơi” cho thấy sự khổ cực, nhục nhã của ông trong cảnh tù tội. Nỗi nhớ cha mẹ, thương vợ con càng khiến ông thêm đau đớn.
Lòng trung thành với triều đình và mong muốn được minh oan: Hai câu thơ tiếp theo thể hiện lòng biết ơn đối với vua và khẳng định tấm lòng son sắt của mình. Hình ảnh “ơn vua như biển như trời” thể hiện sự biết ơn sâu sắc của Cao Bá Nhạ đối với vua. Ba câu thơ tiếp theo thể hiện mong muốn được chết vì nước non và mong muốn được minh oan. Hình ảnh “chết vinh hơn sống nhục nhã”, “cỏ dại ven đường”, “quan tham nhũng” thể hiện khát vọng tự do và mong muốn được minh oan của Cao Bá Nhạ. Bốn câu thơ cuối cùng thể hiện tha thiết mong vua xét cho nỗi oan, trả lại thanh danh và cho ông được chết một cái chết nhẹ nhàng.
Bằng thể thơ song thất lục bát, ngắt nhịp linh hoạt, uyển chuyển, tạo nên sự du dương, mượt mà cho thơ. Ngôn ngữ Giản dị, dễ hiểu, gần gũi với đời sống thường ngày. Sử dụng nhiều biện pháp tu từ như ẩn dụ, so sánh, nhân hóa,… để tăng sức gợi cảm cho bài thơNgôn ngữ: Trau chuốt, giàu hình ảnh, thể hiện nội dung sâu sắc và tinh tế. Sử dụng nhiều biện pháp tu từ như ẩn dụ, so sánh, điệp ngữ, nhấn mạnh, đối lập,… Giọng điệu: Bi thương, phẫn uất nhưng cũng xen lẫn lòng trung thành và khát vọng tự do. Hình ảnh thơ: Đậm chất bi tráng, thể hiện số phận bi đát của tác giả. Đoạn trích đã thể hiện thành công nội tâm phức tạp của Cao Bá Nhạ trước cảnh ngộ éo le của bản thân. Tác phẩm thể hiện giá trị nhân đạo sâu sắc, khơi gợi lòng cảm thông và chia sẻ với nỗi đau của con người.
Kết bài:
Đoạn trích “Tự tình khúc” của Cao Bá Nhạ là một tiếng nói tố cáo xã hội phong kiến bất công, đồng thời thể hiện lòng trung thành, khát vọng tự do và phẩm chất cao đẹp của tác giả. Tác phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật sâu sắc, xứng đáng là một viên ngọc quý trong kho tàng văn học Việt Nam.
