I. Mở bài:
Dẫn dắt: Giới thiệu ngắn gọn về thể thơ Song Thất Lục Bát (vị trí, đặc điểm nổi bật nếu cần) hoặc đi từ một chủ đề, cảm xúc liên quan đến tác phẩm.
Giới thiệu tác giả, tác phẩm:
Nêu tên tác giả và vài nét chính về cuộc đời, sự nghiệp, phong cách (nếu có ảnh hưởng đến tác phẩm).
Nêu tên tác phẩm, hoàn cảnh sáng tác (nếu có), vị trí của tác phẩm trong sự nghiệp tác giả hoặc trong dòng văn học.
Trích dẫn một vài câu thơ đặc sắc (không bắt buộc) hoặc nêu ấn tượng chung về tác phẩm.
Nêu vấn đề nghị luận: Khái quát nội dung chính và đặc sắc nghệ thuật nổi bật của tác phẩm, đặc biệt là những yếu tố liên quan đến thể thơ Song Thất Lục Bát sẽ được tập trung phân tích. Nêu định hướng tiếp cận tác phẩm (ví dụ: phân tích để thấy được tâm trạng…, vẻ đẹp…, giá trị…).
II. Thân bài:
(Luận điểm chính 1) Phân tích nội dung, cảm hứng chủ đạo:
Chủ đề, tư tưởng: Tác phẩm viết về điều gì? (Tình yêu, quê hương, thân phận, thế sự…). Thông điệp, tư tưởng tác giả muốn gửi gắm là gì?
Cảm xúc, tâm trạng: Nhân vật trữ tình (hoặc tác giả) thể hiện những cung bậc cảm xúc, tâm trạng nào? (Buồn, vui, nhớ nhung, day dứt, tự hào, căm phẫn…). Phân tích diễn biến tâm trạng (nếu có).
Hình ảnh, hình tượng: Các hình ảnh nổi bật trong bài thơ là gì? Ý nghĩa biểu tượng của chúng? Hình tượng nhân vật trữ tình hiện lên như thế nào?
Kết nối với trải nghiệm đọc: Những nội dung, cảm xúc này gợi cho bạn suy nghĩ, liên tưởng gì đến cuộc sống, đến bản thân?
(Luận điểm chính 2) Phân tích đặc sắc nghệ thuật (Tập trung vào đặc trưng thể loại Song Thất Lục Bát và các yếu tố khác):
Đặc trưng thể thơ Song Thất Lục Bát:
Cấu trúc: Phân tích sự phối hợp nhịp nhàng giữa hai câu 7 chữ (song thất) và hai câu 6-8 chữ (lục bát). Sự lặp lại, biến đổi này tạo hiệu quả gì về nhạc điệu, cảm xúc? (Ví dụ: Câu thất thường diễn tả nỗi niềm dồn nén, câu lục bát như sự trải dài, suy tư…).
Nhịp điệu: Ngắt nhịp phổ biến trong các câu thơ (ví dụ: 3/4 ở câu thất, 2/2/2 hoặc 4/4 ở câu lục, 4/4 ở câu bát…). Nhịp điệu góp phần diễn tả nội dung, cảm xúc như thế nào? (Nhanh, chậm, dồn dập, khoan thai…).
Vần: Phân tích hệ thống vần (thường là vần chân, vần lưng, vần liền, vần gián cách). Vần tạo sự liên kết, nhạc điệu, nhấn mạnh ý thơ ra sao?
Thanh điệu: Sự phối hợp thanh bằng – trắc tạo nên tính nhạc, sự uyển chuyển, trầm bổng của thể thơ.
Ngôn ngữ thơ:
Từ ngữ: Sử dụng từ ngữ giàu hình ảnh, gợi cảm, chính xác, tinh tế. Có sử dụng từ láy, từ Hán Việt, từ cổ, từ địa phương không? Hiệu quả?
Các biện pháp tu từ: Liệt kê và phân tích hiệu quả của các biện pháp tu từ đặc sắc (so sánh, ẩn dụ, nhân hóa, hoán dụ, điệp ngữ, đối lập, câu hỏi tu từ…).
Giọng điệu: Giọng điệu chung của bài thơ là gì? (Thiết tha, trầm buồn, ai oán, hào hùng, trang trọng, chua xót…).
(Luận điểm chính 3) Đánh giá, liên hệ:
Mối quan hệ nội dung và nghệ thuật: Khẳng định sự thống nhất, hài hòa giữa nội dung tư tưởng, cảm xúc và hình thức nghệ thuật (đặc biệt là thể thơ Song Thất Lục Bát). Hình thức đã góp phần thể hiện thành công nội dung như thế nào?
Đóng góp của tác giả và vị trí tác phẩm: Bài thơ thể hiện những nét độc đáo, sáng tạo nào của tác giả trong việc sử dụng thể thơ Song Thất Lục Bát? Vị trí, ý nghĩa của tác phẩm trong dòng chảy văn học dân tộc hoặc trong giai đoạn lịch sử cụ thể.
Giá trị tác phẩm (theo định hướng GDPT 2018):
Giá trị nhận thức: Bài thơ giúp người đọc hiểu thêm điều gì về con người, cuộc sống, lịch sử, văn hóa?
Giá trị thẩm mỹ: Vẻ đẹp ngôn từ, hình ảnh, nhạc điệu, cảm xúc mà bài thơ mang lại.
Giá trị giáo dục: Bài học về tình cảm, lẽ sống, cách ứng xử… mà người đọc có thể rút ra.
Sức sống của tác phẩm: Vì sao tác phẩm vẫn còn giá trị và được yêu thích đến ngày nay? Liên hệ với bối cảnh xã hội, văn hóa hiện tại.
III. Kết bài:
Khẳng định lại giá trị: Tóm lược những thành công nổi bật về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm, đặc biệt là vai trò của thể thơ Song Thất Lục Bát.
Nêu cảm nghĩ, đánh giá cá nhân: Bài thơ để lại ấn tượng, cảm xúc sâu sắc gì cho bản thân? Bài học rút ra?
Mở rộng, nâng cao: Có thể liên hệ đến các tác phẩm cùng đề tài, cùng thể loại hoặc phong cách tác giả để thấy sự kế thừa, phát triển (không bắt buộc).
Lưu ý khi triển khai:
Bám sát văn bản: Mọi phân tích, đánh giá đều phải xuất phát từ ngữ liệu trong tác phẩm (trích dẫn thơ để minh họa).
Linh hoạt: Dàn bài chỉ là gợi ý, cần vận dụng linh hoạt tùy thuộc vào đặc điểm riêng của từng tác phẩm cụ thể.
Ngôn ngữ: Sử dụng ngôn ngữ phân tích mạch lạc, trong sáng, giàu cảm xúc và có tính học thuật.
Kết nối: Luôn thể hiện sự kết nối giữa các phần, các luận điểm để bài viết chặt chẽ.
Thể hiện quan điểm cá nhân: Chương trình GDPT 2018 khuyến khích học sinh nêu lên những suy nghĩ, cảm nhận riêng dựa trên cơ sở phân tích tác phẩm.
