DÀN Ý BÀI VĂN PHÂN TÍCH NỘI DUNG VÀ NGHỆ THUẬT
CỦA MỘT ĐOẠN TRÍCH TRUYỆN THƠ
| A. MỞ BÀI
“Văn học giúp con người hiểu được bản thân mình, nâng cao niềm tin vào bản thân mình và làm nảy nở ở con người khát vọng hướng tới chân lí.” (M. Gorki) “Không có nghệ thuật nào là không hiện thực” (Grandi) “Cuộc đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của văn học” (Tố Hữu) “Văn học và cuộc sống là hai vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người” (Nguyễn Minh Châu) |
|
| – Dẫn dắt từ một nhận định văn học | Nhà thơ Tố Hữu đã từng khẳng định “Cuộc đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của văn học” |
| – Diễn giải nội dung nhận định đó hoặc dẫn dắt để kết nối nội dung nhận định với điều mà mình sẽ trình bày | Nhận định ấy đã làm nổi bật một đặc trưng: Văn học phải gắn liền với đời sống, phải phản ánh đời sống. Quả thật, các tác phẩm văn học từ cổ chí kim đều không thể tách rời mảnh đất hiện thực. |
| – Giới thiệu tác giả (nếu có), tác phẩm | Truyện thơ “…….” của tác giả…..cũng là một tác phẩm như thế. |
| – Giới thiệu vấn đề nghị luận (Trích dẫn yêu cầu đề) | Tác phẩm hấp dẫn người đọc bởi (Trích dẫn yêu cầu đề) |
| – Trích dẫn đoạn trích | Tiêu biểu nhất là đoạn trích sau: Trích dẫn đoạn trích |
| B. THÂN BÀI: | |
| Đoạn 1. Khái quát chung | |
| – Giới thiệu về tác giả: Nếu là truyện thơ Nôm bác học, có tác giả cụ thể thì nên giới thiệu khái quát về tác giả dựa theo thông tin mà đề cung cấp. (Còn nếu đề không cung cấp thông tin hoặc là truyện thơ Nôm bình dân (khuyết danh), truyện thơ dân gian thì bỏ qua) | |
| – Giới thiệu về tác phẩm: Giới thiệu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm. Sơ lược về nội dung tác phẩm | Truyện thơ “….” ra đời vào…. gồm…câu. Tác phẩm kể về cuộc đời và số phận của (tên nhân vật chính) ⭢ Khái quát ngắn gọn nội dung của truyện thơ. |
| – Giới thiệu về đoạn trích: Giới thiệu vị trí và tóm tắt ngắn gọn nội dung đoạn trích | Đoạn trích trên được trích từ câu…đến câu…trong tác phẩm, kể về…….(Nội dung: Kể về nhân vật nào? Có sự kiện chính nào xảy ra?….). |
| Đoạn 2. Phân tích đặc sắc về nội dung: Cần chú ý đưa ra dẫn chứng từ văn bản
Chuyển ý: Có thể nói đây là một đoạn trích (hay nhất/tiêu biểu/đặc sắc) trong toàn bộ truyện thơ….. |
|
| – Đề tài:
+ Đề tài của đoạn trích là gì? Có quen thuộc không (lí giải) |
Đề tài của đoạn trích nói về………Đây là một đề tài……… |
| – Chủ đề:
+ Chủ đề của đoạn trích là gì? Chủ đề có gì đặc sắc + Chủ đề được thể hiện qua những yếu tố nào? |
|
| – Nhân vật: Nhân vật tên gì? Có đặc điểm gì?
+ Ngoại hình nhân vật có được nhắc đến không? Qua từ ngữ, hình ảnh, câu thơ nào? + Hoàn cảnh sống/ hoàn cảnh xuất hiện của nhân vật có được đề cập không? Qua từ ngữ, hình ảnh, câu thơ nào? + Nhân vật có tính cách/vẻ đẹp như thế nào? Điều đó được thể hiện qua từ ngữ, hình ảnh, câu thơ nào? (Nếu nhân vật có nhiều nét tính cách/vẻ đẹp thì lần lượt phân tích từng tính cách/vẻ đẹp và dùng các quan hệ từ: đầu tiên, bên cạnh đó, không những vậy…để liên kết các ý) ⭢ Trích thơ cần phải xuống dòng, để trong ngoặc kép. ⭢ Đưa dẫn chứng (dẫn thơ) cần có sự phân tích, lí giải, cảm nhận. ⭢ Nếu có nhiều nhân vật thì nhắc đến nhân vật chính trước, sau đó sơ lược về nhân vật phụ. |
|
| – Thái độ, tư tưởng, tình cảm của tác giả: Qua đoạn trích tác giả bày tỏ thái độ/tư tưởng/tình cảm gì? (Ca ngợi /phê phán/ngưỡng mộ/trân trọng/khâm phục/tự hào/phẫn nộ/bất bình/…+ đối tượng) | |
| Đoạn 3. Phân tích đặc sắc về nghệ thuật
Có thể chuyển ý từ đoạn phân tích nội dung sang đoạn phân tích nghệ thuật bằng một nhận định Nhà văn Nga Lê-ô-nit Lê-ô-nôp từng nhận xét “Mỗi tác phẩm phải là một phát minh về hình thức và một khám phá về nội dung”. Quả thật, nội dung của mỗi tác phẩm sẽ trở nên đặc sắc, hấp dẫn hơn nhờ vào việc lựa chọn những yếu tố nghệ thuật. |
|
| – Ngôi kể:
+ Đoạn trích được kể theo ngôi thứ mấy? Điểm nhìn? (Điểm nhìn từ nhân vật hay từ người kể chuyện). + Việc lựa chọn ngôi kể, điểm nhìn này có tác dụng gì |
Trước hết, đoạn trích được kể theo ngôi thứ….. người kể chuyện là (người ngoài cuộc chứng kiến câu chuyện hay là nhân vật đang tự kể lại câu chuyện của mình). Việc lựa chọn ngôi kể và điểm nhìn ấy góp phần làm cho câu chuyện (khách quan, thêm cho người đọc một góc nhìn, một cách đánh giá về câu chuyện, về nhân vật/ chân thật hơn, người đọc dường như cảm nhận được những cung bậc cảm xúc mà nhân vật trải qua) |
| – Nghệ thuật xây dựng cốt truyện:
+ Cốt truyện đơn giản hay phức tạp. + Cốt truyện được lấy từ đâu (Từ kho tàng văn học dân gian/từ các tác phẩm của văn học Trung Quốc/từ cuộc đời của tác giả?). + Toàn bộ tác phẩm được xây dựng theo mô hình nào, đoạn trích này thuộc phần nào, có vai trò gì? + Đoạn trích có sử dụng yếu tố kì ảo không? Tác dụng? |
Kế đến, nghệ thuật xây dựng cốt truyện cũng góp phần làm nên thành công của đoạn trích/ tác phẩm… |
| – Nghệ thuật xây dựng nhân vật:
+ “Nhân vật là linh hồn và là trụ cột của tác phẩm” (Tô Hoài) + “Nhân vật là nơi duy nhất tập trung hết thảy, giải quyết hết thảy trong một sáng tác” (Tô Hoài) |
|
| + Nhân vật có được xây dựng theo khuôn mẫu quen thuộc của truyện thơ không? Nếu có, đó là mẫu người thế nào (Chàng trai tài giỏi, thông minh, bất hạnh…; cô gái hiền thục, chăm chỉ….)
+ Các nhân vật có chia tuyến không. Nếu có, ai là nhân vật chính diện, có đặc điểm gì; ai là nhân vật phản diện, có đặc điểm gì? + Nhân vật được xây dựng thông qua những yếu tố nào: Ngoại hình? Hành động? Tâm lí? Ngôn ngữ |
Bên cạnh đó, không thể không nhắc đến nghệ thuật xây dựng nhân vật. |
| – Ngôn ngữ:
Hãy đi sâu vào những tác phẩm của nhân dân, nó trong lành như nguồn nước ngọt ngào, tươi mát, róc rách từ khe núi chảy ra. (M. Gorki) ⭢ Nếu đề cho truyện thơ dân gian hoặc truyện thơ Nôm bình dân có thể sử dụng nhận định này để chuyển ý, dẫn dắt sang phần nhận xét về ngôn ngữ |
|
| + Nếu là truyện thơ dân gian, truyện thơ Nôm bình dân: ngôn ngữ mộc mạc, gần gũi với lời ăn tiếng nói của nhân dân ⭢ đoạn trích dễ hiểu, gần gũi
+ Nếu là truyện thơ Nôm bác học: ngôn ngữ giàu tính thẩm mĩ (Đoạn trích có sử dụng điển tích điển cố không? Có biện pháp tu từ không? Dẫn chứng) + Có sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình ⭢ Tác dụng?(Giúp người đọc vừa có thể hình dung câu chuyện, vừa cảm nhận được tình cảm của…./ giúp tác giả vừa tái hiện một cách chân thật, sinh động câu chuyện…..vừa hể hiện được tình cảm/thái độ/tư tưởng đối với….) |
Không những vậy, ngôn ngữ cũng có một vai trò quan trọng trong việc góp phần làm nên thành công của đoạn trích. M.Gorki đã từng nói… |
| – Thể thơ: Thể thơ của đoạn trích là gì? Giọng điệu thế nào? Tác dụng? (Thường là thể thơ lục bát truyền thống, mang âm hưởng ngọt ngào của ca dao ⭢ tác phẩm trở nên gần gũi) | Cuối cùng, thể thơ…..cũng góp một phần không nhỏ trong việc đưa đoạn trích đến gần hơn với người đọc…. |
| Đoạn 3. Đánh giá
– Tất cả mọi nghệ thuật đều phục vụ cho một nghệ thuật vĩ đại nhất là nghệ thuật sống trên Trái Đất. (Béc – tôn Brếch) – Văn học giúp con người hiểu được bản thân mình, nâng cao niềm tin vào bản thân mình và làm nảy nở ở con người khát vọng hướng tới chân lí. (M. Gorki) |
|
| – Nhận xét về giá trị của đoạn trích
– Có thể nêu thông điệp của văn bản – Mở rộng liên hệ với các tác phẩm khác (nếu có) |
Có lẽ vì vậy mà mọi tác phẩm văn học đều có khả năng lay động tâm tư của người đọc, khiến tâm hồn họ trở nên đẹp đẽ hơn. Đoạn trích…. Cũng không ngoại lệ, bởi nó đã gởi gắm đến người đọc những thông điệp nhân văn………….
Khía cạnh so sánh (Nhân vật/ tư tưởng….) làm ta liên tưởng đến….(Nhân vật/tư tưởng…) trong tác phẩm…. |
| C. KẾT BÀI:
Tác phẩm chân chính không kết thúc ở trang cuối cùng (Ai-ma-tôp). |
|
| – Khẳng định lại một cách khái quát vấn đề nghị luận
– Nêu ý nghĩa của đoạn trích/tác phẩm đối với bản thân và người đọc (nhân vật/tư tưởng, quan điểm gợi ra từ đoạn trích có giúp người đọc nhận ra điều gì mới mẻ không? Có giúp người đọc thay đổi gì về nhận thức không? Có thúc đẩy hành động gì không?…) |
Tóm lại, ……
Đoạn trích khép lại, nhưng dư âm của nó còn mãi. Từ…..của đoạn trích đã giúp cho người đọc…… Quả đúng như Ai-ma-tôp từng nói: “Tác phẩm chân chính không kết thúc ở trang cuối cùng” |
