Phân tích bức tranh thiên nhiên và con người trong bài thơ Thu của Xuân Diệu

Đề bài: Phân tích bức tranh thiên nhiên và con người trong bài thơ Thu của Xuân Diệu

THU

Nõn nà sương ngọc quanh thềm đậu;

Nắng nhỏ bâng khuâng chiều lỡ thì.

Hư vô bóng khói trên đầu hạnh;

Cành biếc run run chân ý nhi.

Gió thầm, mây lặng, dáng thu xa,

Mới tạnh mưa trưa, chiều đã tà.

Buồn ở sông xanh nghe đã lại,

Mơ hồ trong một tiếng chim qua.

Bên cửa ngừng kim thêu bức gấm,

Hây hây thục nữ mắt như thuyền.

Gió thu hoa cúc vàng lưng giậu,

Sắc mạnh huy hoàng áo trạng nguyên.

(Trích: Thu, Xuân Diệu, in trong tập Gửi hương cho gió, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội, 1992)

Dàn ý chi tiết

Mở bài:

• Giới thiệu tác giả Xuân Diệu – nhà thơ lớn của phong trào Thơ mới, có khả năng cảm nhận thiên nhiên tinh tế.
• Giới thiệu bài thơ Thu trích trong tập Gửi hương cho gió, là một bức tranh mùa thu giàu chất họa và chất tình.
• Dẫn vào vấn đề: bài thơ thể hiện vẻ đẹp thiên nhiên và con người mùa thu, qua đó cho thấy sự hòa quyện giữa phong vị cổ điển và cảm hứng lãng mạn hiện đại.

Trong thế giới thi ca Xuân Diệu, mùa thu không chìm trong màu ly biệt như thơ xưa, cũng không tê dại như thu của Hàn Mặc Tử; nó hiện lên tinh khôi, run rẩy và đầy nhạc sắc. Bài thơ Thu trong Gửi hương cho gió là một minh chứng đẹp cho khả năng cảm nhận thiên nhiên cực kì tinh tế của “ông hoàng thơ tình”. Chỉ vài khổ thơ ngắn mà cả một bức tranh thu hiện ra: sương “nõn nà”, nắng “bâng khuâng”, cành biếc run nhẹ, tiếng chim mơ hồ… Và giữa cảnh ấy, bóng dáng người thục nữ khiến toàn bộ khung tranh nhuốm thêm một lớp tình riêng. Từ thiên nhiên đến con người, bài thơ là sự hòa phối giữa phong vị cổ điển và cảm xúc lãng mạn rất Xuân Diệu.

Thân bài:

• Hình ảnh thiên nhiên mùa thu:
  • Sử dụng những hình ảnh thiên nhiên như: sương, nắng, khói, cành biếc, gió, mây, mưa, tiếng chim, hoa cúc vàng.
  • Những hình ảnh đó được miêu tả một cách đặc sắc, gợi lên không khí đặc trưng của mùa thu: đó là một mùa thu thơ mộng, yên tĩnh và buồn man mác: sương thì trong vắt (nõn nà sương ngọc), nắng thì dịu nhẹ (nắng nhỏ bâng khuâng), không gian mờ ảo huyền hoặc (hư vô bóng khói), cành cây lay động nhẹ nhàng (cành biếc run run), gió nhẹ (gió thầm), mây tựa hồ đứng yên (mây lặng), tiếng chim cũng xa xăm vô định (mơ hồ trong một tiếng chim qua), ngày trở nên ngắn ngủi hơn (mới tạnh mưa trưa đã chiều tà), hoa cúc thì nở rộ (sắc mạnh huy hoàng).
  • (Bổ sung) Các hình ảnh mang tính gợi cảm, giàu chất họa, thể hiện khả năng quan sát tinh tế của nhà thơ.
• Hình ảnh con người mùa thu:
  • Mùa thu được miêu tả gắn với hình ảnh người thục nữ.
  • Hòa mình vào thiên nhiên mùa thu, người con gái ấy cũng toát lên vẻ trầm lặng (ngừng thêu bức gấm), mơ mộng xa xăm (mắt như thuyền).
  • Có lẽ cái lạnh của mùa thu khiến nàng đang mơ tưởng về hạnh phúc lứa đôi, về chàng trạng nguyên trong tưởng tượng của mình.
  • (Bổ sung) Sự xuất hiện của con người làm cho bức tranh thu có chiều sâu tình cảm, vừa tĩnh vừa gợi.
• Hình ảnh thiên nhiên và con người đã làm cho bức tranh thu vừa mang phong vị cổ điển, vừa có vẻ đẹp lãng mạn hiện đại.
  • Vẻ cổ điển thể hiện ở hình ảnh thục nữ, hoa cúc, không gian yên tĩnh, cách vẽ cảnh nhẹ nhàng.
  • Vẻ hiện đại thể hiện qua cảm xúc tinh tế, sự nhạy cảm với ánh sáng – màu sắc – nhịp thời gian, mang đậm phong cách Xuân Diệu.

Kết bài:

• Khẳng định lại vẻ đẹp độc đáo của bức tranh thu trong bài thơ: giàu chất thơ, tinh tế, hài hòa giữa cổ điển và hiện đại.
• Nhấn mạnh khả năng cảm nhận thiên nhiên sâu sắc của Xuân Diệu.
• Rút ra cảm nghĩ: bài thơ giúp ta thêm yêu mùa thu và trân trọng vẻ đẹp của cảm xúc trong thơ ca.

Khép lại Thu, ta còn thấy dư âm của sương ngọc, của gió thầm, của hoa cúc vàng lưng giậu và ánh mắt thục nữ “như thuyền”. Mỗi chi tiết đều được chạm bằng cảm giác tinh vi của một tâm hồn luôn khao khát giữ lấy cái đẹp đang trôi. Bức tranh thu vì thế không chỉ đẹp ở màu sắc, mà đẹp ở cách Xuân Diệu gửi vào đó nhịp thở của mình: vừa cổ điển, vừa trẻ trung, vừa man mác mà vẫn rực sáng. Bài thơ khiến người đọc thêm yêu mùa thu và yêu cả sự tinh tế mà thi ca có thể mang lại – thứ vẻ đẹp chỉ những trái tim biết rung động mới nhìn thấy.