Bàn về quan niệm của Nguyễn Kiên: Một truyện ngắn hay vừa là chứng tích của một thời vừa là hiện thân của một chân lí giản dị của mọi thời

Đề bài:

Bàn về truyện ngắn, nhà văn Nguyễn Kiên cho rằng: “Một truyện ngắn hay vừa là chứng tích của một thời vừa là hiện thân của một chân lí giản dị của mọi thời”.

Anh/Chị hiểu ý kiến trên như thế nào? Bằng một số truyện ngắn đã học hoặc đã đọc, hãy viết bài văn nghị luận (khoảng 1200 chữ) làm sáng tỏ ý kiến trên.

Dàn ý chi tiết

Mở bài: Giới thiệu vấn đề cần nghị luận

Trong hành trình của văn học, truyện ngắn luôn giống như một “mảnh thủy tinh nhỏ” phản chiếu cả bầu trời thời đại và những chuyển động tinh vi của đời sống con người. Nhà văn Nguyễn Kiên từng nhận xét: “Một truyện ngắn hay vừa là chứng tích của một thời vừa là hiện thân của một chân lí giản dị của mọi thời.” Lời khẳng định ấy không chỉ nêu lên giá trị thẩm mỹ của truyện ngắn mà còn đặt ra thước đo cho sức sống bền bỉ của một tác phẩm: nó phải ghi lại dấu ấn của thời đại mình, đồng thời chạm tới những chân lí bình dị mà nhân loại nào cũng từng trải nghiệm. Khi đọc lại những truyện ngắn xuất sắc, ta không chỉ thấy sự thật của quá khứ mà còn nhận ra mình trong đó — như một tiếng nói đã vượt khỏi giới hạn thời gian để tiếp tục gợi suy nghĩ, tiếp tục đồng hành cùng con người trên hành trình đi tìm ý nghĩa của cuộc sống.

Thân bài:

* Giải thích ý kiến:

– Nhận định bày tỏ quan niệm, yêu cầu đối với một truyện ngắn hay: Truyện ngắn hay là truyện ngắn để lại những ấn tượng sâu đậm về giá trị nội dung, nghệ thuật và tạo được những suy nghĩ sâu sắc trong lòng bạn đọc.

+ Là chứng tích của một thời: phản ánh chân thực hiện thực thời đại, đặt ra những vấn đề quan trọng, bức thiết của cuộc sống, con người đương thời (bản chất hiện thực, số phận con người, nỗi trăn trở nhân sinh…).

+ Là hiện thân của một chân lí giản dị của mọi thời: tác phẩm đặt ra, chạm tới được những chân lí giản dị – những vấn đề bình dị nhưng đúng đắn, là cốt lõi, bản chất, mang tính quy luật phổ quát, lâu dài của nhân sinh muôn thuở.

– Như vậy nhận định trên khẳng định tiêu chuẩn một tác phẩm truyện ngắn hay là những tác phẩm hài hòa hai giá trị: vừa soi bóng thời đại, ghi dấu những vấn đề lớn, cốt lõi của thời đại – vừa có ý nghĩa lâu dài, chạm đến những chân lí bình thường, phổ quát, muôn đời..

* Bàn luận:

– Đây là nhận định đúng đắn, sâu sắc, đặt ra yêu cầu tất yếu đối với một tác phẩm có giá trị và sức sống lâu dài.

– Đặc trưng về đối tượng phản ánh của văn học nói chung, truyện ngắn nói riêng là khám phá, miêu tả, soi bóng thời đại mà nó ra đời: hiện thực cuộc sống, đời sống con người, đặt ra những vấn đề nhân sinh phong phú, phức tạp…

– Đặc trưng của truyện ngắn: thể loại tự sự cỡ nhỏ, dung lượng ngắn, thường chỉ kể về một tình huống đặc biệt của đời sống, với số lượng không nhiều các nhân vật, tình tiết, chi tiết, qua đó gửi gắm những thông điệp tư tưởng, tình cảm của tác giả.

– Truyện ngắn hay phải là những tác phẩm kết tinh hài hòa hai giá trị: + Là chứng tích của một thời: tác phẩm phải phản ánh được bức tranh sâu rộng về hiện thực thời đại, xây dựng được những chân dung nhân vật vừa chân thực vừa điển hình của thời đại, đặt ra được những vấn đề cốt lõi, quan trọng, bức thiết nhất đương thời. “Mỗi trang văn đều soi bóng thời đại mà nó ra đời” (Tô Hoài)

+ Là hiện thân của một chân lí giản dị của mọi thời: khi tác phẩm chạm đến được chiều sâu của hiện thực, đặt ra được một hoặc nhiều vấn đề tuy giản dị, bình thường nhưng là bản chất, cốt lõi, có tính quy luật, là chân lí phổ quát muôn đời. Khi đó, tác phẩm là kết quả của sự gắn bó, trăn trở sâu sắc với thời đại và nhân sinh, thực sự có giá trị và sức sống lâu dài.

– Giá trị và sức sống ấy chỉ có được khi tác phẩm có chất lượng nghệ thuật cao: tuy dung lượng ngắn, tình huống độc đáo, nhân vật không nhiều, chi tiết cô đúc…  nhưng có độ dồn nén, hàm súc, khả năng khái quát, điển hình.

* Làm sáng tỏ ý kiến qua các tác phẩm truyện ngắn đã học và đã đọc:

– Phạm vi dẫn chứng: đảm bảo HS khai thác dẫn chứng ở một số tác phẩm thuộc thể loại truyện ngắn đã học, đã đọc.

– Vấn đề cần làm nổi bật: chỉ ra và phân tích được những đặc sắc về nội dung phản ánh và giá trị nghệ thuật của một tác phẩm truyện ngắn.

* Đánh giá, mở rộng:

– Nhận định chủ yếu khẳng định giá trị, vẻ đẹp, sức sống của thể loại truyện ngắn ở phương diện ý nghĩa nội dung tư tưởng, song cũng cần nhắc tới những yêu cầu, phẩm chất về nghệ thuật của thể loại: dựng chuyện, kể chuyện hấp dẫn; xây dựng nhân vật; lựa chọn sáng tạo chi tiết, giọng điệu, lời văn…

– Ý kiến được nêu cũng gợi nhắc những đòi hỏi, yêu cầu:

+ Đối với người sáng tác: phải gắn bó, hiểu biết sâu sắc, trăn trở và nói lên những vấn đề thiết cốt nhất của thời đại để tác phẩm của mình thực sự là chứng tích của một thời; đồng thời đào sâu vào những vấn đề bản chất, chân lí của nhân sinh để tác phẩm có ý nghĩa và sức sống lâu dài, vượt tầm thời đại.

+ Đối với người đọc: tiếp nhận, trân trọng giá trị của những tác phẩm hay giúp ta hiểu sâu rộng hơn về cuộc sống, con người một thời và thấy được ý nghĩa của tác phẩm với muôn đời, muôn người, trong đó có chúng ta và thời đại mình đang sống.

Kết bài: Khẳng định vấn đề cần nghị luận.

Ý kiến của Nguyễn Kiên gợi ta nhớ rằng một truyện ngắn hay không chỉ sống trong thời đại của nó mà còn sống trong trái tim nhiều thế hệ. Những câu chuyện tưởng chừng nhỏ bé, những chi tiết tưởng như rất đời thường lại mang trong mình hơi thở của một thời và những chân lí bền vững của con người. Khi một truyện ngắn làm được điều đó, nó bước ra khỏi trang giấy, trở thành ký ức văn hóa, thành điểm tựa cho suy ngẫm nhân sinh. Bởi vậy, người viết phải đủ tinh tế để nhận ra những vấn đề cốt lõi của thời đại, đủ sâu để chạm đến bản chất muôn đời của con người; còn người đọc cần mở lòng để lắng nghe tiếng nói lặng thầm nhưng bền bỉ ấy. Truyện ngắn hay rồi sẽ vẫn đi cùng con người qua năm tháng, như một lời nhắc rằng văn chương không chỉ ghi nhớ quá khứ mà còn soi sáng tương lai.