Phân tích ý kiến của Nguyễn Đình Thi và cảm nhận về cái hay trong bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi

Đề : “Một bài thơ hay không bao giờ ta đọc qua một lần mà bỏ xuống được. Ta sẽ dừng tay trên trang giấy đáng lẽ lật đi, và đọc lại bài thơ. Tất cả tâm hồn chúng ta đọc, không phải chỉ có trí thức (…). Cho đến một câu thơ kia, người đọc nghe thì thầm mãi trong lòng, mắt không rời trang giấy”.

(Trích Tiếng nói của văn nghệ – Nguyễn Đình Thi – NXBGD, 2014)

Em hiểu ý kiến trên như thế nào? Cảm nhận của em về cái hay trong bài thơ “Cảnh ngày hè” của Nguyễn Trãi.

Rồi hóng mát thuở ngày trường
Hoè lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương

Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương

Dễ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương

(Trích Cảnh ngày hè – Nguyễn Trãi

GỢI Ý LÀM BÀI

Mở bài

– Dẫn dắt, giới thiệu vấn đề nghị luận:

– Trích dẫn nhận định của Nguyễn Đình Thi.

– Giới thiệu bài thơ “Cảnh ngày hè” – Nguyễn Trãi

Thân bài

Giải thích nhận định:

– Thơ hay là thơ ngay từ lần đọc đầu tiên đã ám ảnh độc giả, nó khiến người đọc phải trăn trở suy tư, càng đọc càng khám phá ra nhiều điều hấp dẫn. Đó là một bài thơ có sự sáng tạo độc đáo về mặt nội dung cũng như hình thức nghệ thuật. Nó có khả năng lay động rung cảm trong sâu thẳm trái tim người đọc, khơi gợi những tình cảm cao đẹp và để lại trong lòng người đọc những ấn tượng sâu sắc.

– Nhận định trên đề cập đến cách đọc, tiếp nhận và cảm thụ thơ. Khi người đọc đọc thơ bằng tất cả tâm hồn, trí tuệ bài thơ sẽ tỏa sáng, làm rung lên những cung bậc tình cảm trong lòng người đọc.

=> Phải yêu thơ và am hiểu thơ mới có khả năng đọc, tiếp nhận cảm thụ thơ một cách sâu sắc và toàn diện.

Cảm nhận về cái hay của bài thơ “Cảnh ngày hè”:

Luận điểm 1: Bức tranh thiên nhiên ngày hè

– Bức tranh thiên nhiên, cảnh vật:

+ Hình ảnh đặc trưng của thiên nhiên, cảnh vật lúc vào hè: hòe lục, thạch lựu hiên, hồng liên trì

+ Sử dụng động từ mạnh gợi nên sức sống căng tràn của cảnh vật: đùn đùn, phun, tiễn

– Bức tranh cuộc sống: tác giả đã sử dụng thính giác để cảm nhận cuộc sống, dùng âm thanh để tái hiện lại sinh động và chân thực bức tranh cuộc sống

+Lao xao chợ cá: âm thanh gần gũi, gợi nên sự sống của con người

+Dắng dỏi cầm ve: âm thanh đặc trưng của mùa hè, gợi nên sự rộn rã, tươi vui

=> Bằng sự cảm nhận tinh tế của tất cả các giác quan, sự tinh tế trong cách cảm nhận và tình yêu thiên nhiên sâu sắc, tác giả đã vẽ nên bức tranh thiên nhiên và cuộc sống ngày hè với tất cả màu sắc, đường nét, âm thanh, tất cả luôn căng tràn sự sống.

Luận điểm 2: Tấm lòng của Nguyễn Trãi

+ Ông ước mình có cây đàn của vua Ngu Thuấn để cầu mong cho “dân giàu đủ”.

+ Với việc mượn điển tích cây đàn của vua Ngu Thuấn để tự răn mình đã cho chúng ta thấy chí hướng cao cả: luôn khao khát đem tài trí để thực hành tư tưởng nhân nghĩa yêu nước thương dân.

– Tâm hồn nhà thơ Nguyễn Trãi được hòa vào thiên nhiên, nói lên được tác giả là người rất yêu đời, yêu cuộc sống.

– Tình yêu nước thương dân của Nguyễn Trãi:

+ Phong thái ung dung tự tại của nhà thơ khi về ở ẩn không muốn vướng bận đến chuyện quan trường.

+ Những trong thâm tâm ông luôn nghĩ về dân, lo cho dân, lo cho nước, ông luôn khao khát nhân dân được hưởng một cuộc sống thái bình, no đủ.

+ Ca ngợi các đời vua ngự trị anh minh mang đến cuộc sống hạnh phúc, ấm no

Bài thơ hay ở nghệ thuật biểu hiện

– Tác giả đã vận dụng một cách sáng tạo thể thơ Đường luật với sự đan xen của câu sáu chữ và câu bảy chữ

– Ngôn ngữ thơ giản dị, trong sáng, gần gũi với khẩu ngữ (lời ăn tiếng nói hàng ngày của nhân dân) nhưng lại rất giàu cảm xúc và giàu sức gợi

– Bút pháp tả cảnh ngụ tình đặc trưng của văn học trung đại: Miêu tả thiên nhiên, đất trời và cảnh đời sống sinh hoạt của con người để qua đó bộc lộ một cách kín đáo tâm tư, tình cảm, nỗi lòng của mình về con người, về cuôc đời.

Đánh giá, mở rộng

Bài thơ không chỉ khắc hoạ bức tranh mùa hè sống động mà còn đặt trong đó những cảm xúc từ đáy lòng mình. Cảnh ngày hè là một sáng tạo độc đáo của Nguyễn Trãi về hình thức thơ, cũng như cách sử dụng ngôn ngữ. Tấm lòng nhà thơ đầy tình nghĩa và cao cả khiến người đọc kính trọng biết ơn những đóng góp của nhà thơ dành cho đất nước.

Kết bài:

– Khẳng định lại vấn đề nghị luận.

– Nhấn mạnh lại tình yêu thiên nhiên của tác giả đồng ca ngợi đức tính tốt đẹp của bậc thi nhân dù xin cáo quan về ở ẩn nhưng vẫn một lòng lo cho sự nghiệp chung đất nước. 

Bài viết tham khảo

Nhà bác học Lê Quý Đôn đã từng khẳng định rằng “Thơ khởi phát từ trong lòng người ta”, quả thực đúng như vậy, bởi nếu không có những cảm xúc, những tâm sự sâu kín nén chặt, chất chứa trong lòng sẽ chẳng bao giờ có thơ. Thế nên, chắn chắn “Cảnh ngày hè” với những khởi phát rất êm đềm từ trái tim của Nguyễn Trãi sẽ là khúc nhạc đẹp đẽ, cao quý nhất về tiếng lòng, trân trọng cuộc sống, yêu quê hương, dân tộc của bậc danh nhân văn hóa thế giới mà ta nhớ mãi không quên hôm qua, hôm nay cho tới mai sau…

Nguyễn Trãi hiệu là ức Trai, ông là một nhà chính trị, là danh nhân văn hoá thế giới. Sau khi từ bỏ chốn quan trường, ông lui về ở ẩn, trong thời gian đó ông đã sáng tác rất nhiều bài thơ nhưng phần lớn đã bị thất lạc. Tác phẩm “Cảnh ngày hè” là bài thơ số 43 thuộc chùm thơ “Bảo kính cảnh giới”

Trả về cho đời những ngày tháng bon chen mệt mỏi, từ giã chốn quan trường đầy hiềm khích đa nghi, Nguyễn Trãi đã gửi lại nơi vần thơ những vẻ đẹp cuộc sống thật nhiều ý nghĩa thi vị và nhân văn cao quý. Chẳng cao quý sao khi nhà thơ hòa mình sống giữa thiên nhiên, bầu bạn cùng vạn vật, để rồi thấm vào trang thơ của ông là cả một mùa hè tràn về bình yên thật khác lạ:

Rồi hóng mát thuở ngày trường

Có ai miêu tả mùa hè mà dịu dàng, đằm thắm, đầy mát mẻ, dễ chịu như Nguyễn Trãi vậy đâu? Có ai đo tháng ngày trong khoảnh khắc nối dài vô định không đếm nổi như thi nhân thế kia? Chẳng vậy mà nét thơ của ông thật đặc biệt, bởi nhắc tới bóng dáng của bước chân hè sang là ta như tưởng tượng ra cả một không gian tràn ngập nắng vàng, bức bối, thật khó chịu. Nhưng, đến với ngày hè trên trang thơ của Nguyễn Trãi ta lại được đắm mình với một bức tranh vạn vật thiên nhiên rực rỡ tỏa nắng, tràn ngập sự sống, cùng không khí náo nhiệt, rộn ràng của đời đang tiếp nối mà vẫn trong trẻo, nhẹ nhàng như dòng nước mát. Đó là những tháng ngày ông rảnh rỗi, không phiền lo, tự do thưởng ngoạn mà “hóng mát” nơi đầu hè. Tiếng thơ vang lên “rồi” một cách thật nhẹ nhàng đã vẽ ra mắt ta về thực cảnh hưởng “nhàn” bất đắc dĩ của nhà thơ, chẳng nhàn sao khi một bậc đại thần, bận rộn trăm công nghìn việc nay lui lại trốn bình yên, tránh ra trần thế đua tranh, danh lợi nhọc nhằn mà hóng mát “ngày trường”, từ hôm này qua hôm khác như thế. Để rồi, trông người, ngắm cảnh qua trang thơ khiến ta lại nhớ đến bóng cây xanh rợp của Cao Biền thời Đường khi xưa:

Lục thu âm nồng hạ nhật trường”

(Cậy xanh bóng rợp ngày hè dài )

Thế nhưng, có lẽ Cao Biền mới chỉ tả được nét xanh mát của thiên nhiên cây cỏ rợp bóng ngày hè mà thôi, còn với Nguyễn Trãi vẫn là ý thơ ấy mà ta lại thấy được cả một tâm hồn dạt dào cảm xúc thời thế của thi nhân thật đặc biệt được gửi gắm trong đó. Do vậy, nếu đắm chìm vào bầu trời thi ca của Nguyễn Trãi ngay trong những phác họa đầu tiên trên trang giấy ta mới thấm hết tâm trạng nhà thơ, rỗi rãi đấy, thảnh thơi đấy, mà sao âm điệu mở đầu cùng cách ngắt nhịp độc đáo 1/2/3 lại khiến ta cảm nhận được trọn vẹn tiếng thở dài, có phần bất lực sâu trong trái tim tác giả đau đớn đến thế. Để sau đó, ta mới vỡ lẽ mà ngộ ra rằng ông ở ẩn nhưng luôn vương vấn đời, lo lắng thế sự trong đầy xót xa.

Một nghệ sĩ chân chính đó sẽ là người đi cùng cuộc sống, thấm rõ lẽ đời, hiểu cặn kẽ dòng chảy thời gian mà vẽ lên vóc dáng của cả thời đại, nếu đúng như thế thì Nguyễn Trãi thật xứng đáng để được tạc khắc mãi cùng dân tộc, bởi ông đã để lại cho ta biết bao tiếng thơ bất hủ, vang dội mà cũng không kém phần lắng đọng, tinh tế, bình dị như chính những rung động nhẹ nhàng trong trái tim ông vậy. Thế nên, khi nhắc tới Nguyễn Trãi người ta sẽ nhớ đến một hạt ngọc minh châu tỏa sáng giữa trời, sẵn sàng lấp lánh ngay cả trong khoảnh khắc giản dị, đơn sơ nhất bên đời về thiên nhiên nơi mình sống với sự nâng niu thật đặc biệt:

 “Hòe lục đùn đùn tán rợp giương

Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,

  Hồng liên trì đã tiễn mùi hương.”

Chi vài nét bút phác họa hàm súc mà bức tranh quê đã hiện lên đầy khỏe khoắn trước mắt người đọc bao rực rỡ, đắm say sự sống với các gam màu đậm, tươi tắn cùng những hình ảnh đặc trưng của mùa hè. Ấn tượng đầu tiên thu vào trong ánh mắt thi nhân là “chiếc lọng” xanh biếc của tán hòe đang bung sắc như làm dịu đi cái chói chang, gay gắt của nắng, nóng, khó chịu. Để rồi, trong bóng dâm thoảng vài làn gió lướt qua đủ để tâm hồn thư thái, nhà thơ hạ điểm nhìn xuống thấp hơn, khéo léo đan cài màu đỏ rực rỡ của thạch lựu trước hiên nhà cùng sắc hồng nơi ao sen đang tỏa hương thơm ngát lan tỏa khắp không gian. Nếu thơ ca cổ điển ưa những gam màu trầm sợ sắc gắt, ưa tả tĩnh hơn tả động thì Nguyễn Trãi đã dám bước qua cái khuôn khổ ấy để thoát khỏi những bức tranh thanh đạm, tiêu sơ và để đến gần hơn với cuộc sống thường nhật ngày hè tươi vui, đầy sức sống. Thế nên, cây hòe đầu nhà sum sê, um tùm, lá “đùn đùn” lên thành chùm, từng đám xanh tươi, tràn đầy sức sống khiến ta nhớ tới bóng dáng cây hè đã từng xuất hiện trong Truyện Kiều của Nguyễn Du qua thứ ngôn ngữ trau chuốt, đậm đà:

Sân hòe đôi chút thơ ngây

Trân cam ai kẻ đỡ thay việc mình

Song nếu Nguyễn Du chỉ để sân hòe nơi căn nhà vắng vẻ, mang cảm giác cô liêu, đơn độc một mình thì thi sĩ Ức Trai lại làm cho không gian bóng hòe ấy bỗng quên cả mùi hương, lẫn cùng dư vị thanhh tao của “hồng liên trì” nơi ao sen ngan ngát tựa tấm lòng thi nhân ở trần thế này vậy. Để rồi, ta ngẩn ngơ bước vào không gian thiên nhiên đắm chìm tận hưởng vẻ đẹp trong xanh của trời đất, cỏ cây và bỗng giật mình khi nhận ra sắc “đỏ” mới là tâm điểm mạnh mẽ nhất của mùa hè được đọng lại trong những bông hoa “thạch lựu” còn đang phô sắc khoe hương rực cả một vùng quê, khiến ai cũng phải say đắm, ngỡ ngàng. Chẳng những thế gửi lại cho đời bằng bức ảnh thơ ca với tâm hồn nhạy cảm, trong trẻo của một thi nhân, Nguyễn Trãi không chỉ vẽ rất rõ từng đường nét, màu sắc của thiên nhiên tạo vật, ông còn cảm nhận một cách đầy tinh tế, như lật từng lớp lá, ngắm mỗi cánh hoa, nhìn sâu sau lớp vỏ của trái ngọt đang chín rộ để thấy rõ sự ứa căng, tràn trề, hiện lên qua những động từ mạnh từ “đùn đùn”,đến “phun”, rồi “tiễn”,lại “giương” tựa ngọn lửa đang trào dâng mạch sống mãnh liệt, đẹp đẽ ẩn sâu bên trong tạo vật. Cái sinh khí cháy bỏng, viên mãn nhưng cũng rất nhã nhặn, ý vị ấy khác hẳn với sự nóng nực của mùa hè mà các nhà thơ trong “Hồng Đức quốc âm thi tập” đã biểu hiện:

Nước nồng sừng sực đầu rô trỗi

  Ngày nắng chang chang lưỡi chó lè

Rõ ràng, cũng viết về mùa hè mà sao với các vần thơ trong “Hồng Đức quốc âm thi tập” ta cảm nhận rất rõ sự ngột ngạt, bức bối đến khó thở, khiến ai cũng chán ngán, còn với Nguyễn Trãi và những thanh âm cuộc sống mà ông gửi vào thi ca thì thật khác, có nắng đấy mà thật thanh mát, nóng phủ đầy mà chẳng khiến mồ hôi ai rơi. Phải chăng, do chính thi nhân đang thảnh thơi nên lòng ông cũng dịu lại trước mùa hè, hay tác giả đã dùng cả tâm hồn để cảm hóa cái nóng trong thơ. Dù thế nào đi nữa thì ta cũng phải cảm ơn Nguyễn Trãi, một trái tim đôn hậu vô ngần đã luôn ngắm nhìn cuộc sống bằng ánh mắt tràn đầy yêu thương mà thấy rằng vạn vật ở đời dù trong thời khắc nào cũng đều đẹp đẽ, đáng tận hưởng đúng như Bêlinxki từng nói “Thơ trước hết là cuộc đời sau đó mới là nghệ thuật”. Để rồi từ cuộc đời bước vào trang thơ qua ánh mắt thi nhân ta lại nhận ra những vang vọng trong “Cảnh ngày hè” không chỉ có họa, có hương mà còn có cả những thanh âm muôn vẻ của đời sống thường nhật:

     Lao xao chợ cá làng ngư phủ

Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương

Đọc từng dòng chữ, cảm mỗi câu thơ, ta lắng lại vài giây phút nơi khung trời làng quê yên bình mà bất giác thấu được vẻ đẹp thiên nhiên không hề u ám và đen tối, trầm lặng khi nắng chiều buông trái lại, rất rộn ràng, sôi động. Cái rộn ràng, sôi động ấy có được là do nét bút nhẹ đưa trên đôi tay nhà thơ đã gửi vào bức tranh của mình những hình ảnh vô cùng quen thuộc, thân thiện nhưng lại không đi theo khuôn sáo, lối mòn nào. Bởi, hai từ láy “lao xao ”,  “dắng dỏi” được đảo lên đầu mỗi câu thơ đủ để làm bật cái âm thanh sôi động, náo nhiệt, xóa tan không khí quạnh hiu, cô tịch lúc “tịch dương”. Để rồi, cảnh phiên chợ mở ra như dấu hiện của sự sống con người hiện rõ đầy tươi mới, dạt dào hứng khởi trong câu thơ với tiếng người mua, kẻ bán, cười nói, chuyện trò mới thật bình yên và ấm cúng làm sao? Chỉ vậy thôi, mà ta đủ hiểu nhà thơ ở ẩn, lánh đời chứ không hề thoát tục, cũng chẳng xa rời đời sống mà là đang hướng lòng mình về vạn vật xung quanh từ những âm thanh bình dị nhất. Chẳng bình dị sao mà chỉ một tiếng ve ngân vang trong vòm lá thi nhân lại nhẹ nhàng tận hưởng nó như bản nhạc du dương, trầm lắng của tiếng đàn “cầm” cất lên trong trời chiều. Lời thơ vì thế cũng nối theo nhau nhẹ nhàng, thanh nhã như miêu tả một đời sống đang sinh sôi, tiếp nối ngay cả khi ngày sắp tàn, một khung cảnh thật êm đềm và thanh thản nơi làng quê.

Mỗi chúng ta ai cũng có quyền chọn cuộc sống của riêng mình, thanh thản hay bon chen, danh vọng hoặc tự tại, đơn giản và đa đoan, thế nhưng Nguyễn Trãi cũng những con người “ưu thời mẫn thế” như ông lại chọn “lánh đục về trong” để giữ cốt cách cao quý, tâm hồn nhàn nhã. Ấy vậy mà, khi về sống giữa vòng tay bình yên của mẹ vạn vật thiên nhiên, giữa đời sống “vô ưu vô tư ” nhưng chưa tích tắc nào Nguyễn Trãi quên đi bổn phận của mình, để rồi ông viết:

Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng

 Dân giàu đủ khắp đòi phương

Có lẽ với sứ mệnh của một nhà thơ luôn đi tìm kiếm hạt ngọc trong đời, Nguyễn Trãi đã không dấu nổi lòng mình khi ông phát hiện cái long lanh nhất nơi trần thế không phải chỉ ở thiên nhiên mà còn nằm tại lòng người. Chẳng vậy mà, sau phút đắm chìm với cảnh hè cũng là lúc thi sĩ soi vào lòng mình, ông nhận ra sâu trong tâm khảm luôn có một nỗi niềm vì dân cho nước, cùng một tham vọng về sự an thịnh như thời Đường Ngu nên đã mượn điển tích Ngu cầm để nói lên mong mỏi của một đời thi nhân từng hướng tới. Liệu có phải nhà thơ muốn có cây đàn “Ngu cầm” để gẩy nên khúc Nam Phong ngợi ca cảnh thái bình, thịnh trị đang hiện hữu mà chính tiếng lao xao của đời sống bình yên trước đó đã thức tỉnh tâm hồn ông? Hay đây chỉ là những ước mong, khao khát ở phía trước của nhà thơ về một đời sống ấm no, niềm hạnh phúc cho dân tộc, tổ quốc? Dù hiểu theo cách nào thì người đọc đều cảm nhận được tấm lòng vĩ đại, lớn lao, đáng trân quý mà trái tim Nguyễn Trãi luôn hướng về gửi gắm trong những khúc nhạc thơ ca trầm bỗng ông đã từng viết cho đời:

Dân Nghiêu Thuấn, vua Nghiêu Thuấn.

Dường ấy ta đà phỉ sở nguyền

Với thể thơ thất ngôn xen lục ngôn, nhịp thơ đa dạng, linh hoạt. Bài thơ là một sự phá cách bằng cách sử dụng nhiều hình ảnh sinh động qua cách miêu tả thiên nhiên bằng các động từ mạnh làm cho bức tranh ngày hè tràn đầy sức sống. Đọc bài thơ, ta không chỉ thấy được cảnh thiên nhiên tươi đẹp mà còn ẩn sâu trong đó là tấm lòng cao cả của nhà thơ.

“Cảnh ngày hè” không đơn thuần là bức tranh thiên nhiên sinh động mà hàm chứa một tâm tình của nhà thơ. Bản thân Nguyễn Trãi muốn thoát tục, ngắm ánh hoàng hôn nhưng chính thiên nhiên xung quanh đã làm lay động tấm lòng nhà thơ muốn hoà cùng niềm vui cuộc sống, đó không phải cuộc sống lẩn tránh thực tại mà là phản chiếu tâm hồn yêu dới thiết tha, đón nhận cuộc sống để quên đi muộn phiền.